Word een voedselveranderaar

Tekst: Ton van den Born

Podcast Voedseltransitie en persoonlijk leiderschap

Podcast aflevering drie van Groenpraat gaat over transitiedenken en persoonlijk leiderschap. Broodnodig vinden onze gasten, alle drie koplopers in de veranderende voedselketen. Marije de Jonge praat met Joszi Smeets, één van de oprichters van Food hub, Jaring Brunia, biologisch dynamisch melkveehouder en Marieke Creemers, docent voedseltransitie bij Aeres Hogeschool.

Een gesprek over woelige tijden, met grote veranderingen, verschuivingen en transities en de rol die je zelf hierin kunt pakken. Luister naar de ervaringen die boer Brunia heeft met het programma de Boerenversneller van Foodhub en hoe Aeres haar studenten voorbereid op de voedseltransitie.

Luister de podcast op Spotify

Bedenk dat een Nederlandse veehouder of akkerbouwer te maken heeft met leveranciers, banken, vergunningen, beleidsmakers, melkcoöperaties, supermarkten, transporteurs, klimaatverandering, teeltmethodes, consumenten, bodemkwaliteit en veranderende kostprijzen van energie’. Dan besef je je dat die agrariër onderdeel is van een geheel, een systeem. 

De eenjarige Engelstalige masteropleiding Food Systems Innovation, sinds 2021 bij Aeres Hogeschool Almere, gaat over innovaties voor een duurzaam, gezond en eerlijk voedselsysteem. Hoe kun je daar een rol in spelen als ‘veranderaar’? Vorig jaar draaide de studie met 18 studenten, dit jaar met een kleiner groepje en voor volgend jaar verwacht Marjan de Boer, studieleider van de master, zeker twintig studenten.

Waar gaat het over, wat is transitiedenken, wat leren studenten er en waarom is dit zo belangrijk? De Boer vertelt erover.

Marjan de Boer

Waarom deze masteropleiding?

Toen ik in 2018 bij Aeres Hogeschool Almere kwam, was de ontwikkeling van master net gestart. De gemeente Almere wil een breed onderwijsaanbod voor haar inwoners en daar past zo’n masteropleiding goed bij. Net als het thema: hoe zorg je ervoor dat mensen wereldwijd, waarvan het merendeel in steden woont, toegang hebben tot gezond en betaalbaar eten dat duurzaam en eerlijk geproduceerd is. Er is ook toenemend behoefte aan mensen die met een brede blik naar het voedselsysteem kijken en duurzame innovaties ervoor kunnen ontwikkelen.

Waarom internationaal en wat betekent dat internationale karakter?

Omdat het voedselsysteem wereldwijd opereert en impact heeft, wilden we dat de opleiding een internationaal karakter zou hebben. Met zowel Nederlandse als internationale studenten. Bijvoorbeeld Qurat uit Pakistan, Caleb uit Nigeria en Michell uit Indonesië, studenten die hun ervaringen en perspectieven op voedselgerelateerde problemen uit hun deel van de wereld delen met andere studenten. Het betekent ook dat we onze westerse blik confronteren met de blik vanuit die landen. Wij zijn misschien bezig met eiwittransitie en vegan, maar elders zijn er andere prioriteiten. Hoe functioneer je bijvoorbeeld als kleine boer in Afrika in het voedselsysteem?

Qurat genomineerd voor Groenpact Impactprijs

Qurat (ook in de afbeelding hierboven) is genomineerd voor de Groenpact Impactprijs voor haar onderzoeksproject ‘Worm is Composting. Zij onderzocht  hoe de landbouwresten door Pakistaanse boeren gebruikt kunnen worden voor iets waardevols, zodat verbranden niet meer de meest aantrekkelijke optie is. 

Lees meer

 Wat doen studenten vóór de master?

Het gros heeft een bachelor gedaan over voedsel. Maar er zijn ook twee koks bij die bijvoorbeeld vanuit zorgen over verspilling van eten willen leren hoe ze dit kunnen veranderen. Het zijn steeds gemotiveerde studenten die veranderingsgezind zijn en willen werken aan een eerlijk en duurzaam voedselsysteem.

Wat leren jullie ze dan?

We vertellen ze: we specialiseren jullie in verbreding. De eerste lichting, vorig jaar afgestudeerd, bevestigt dat ze een breder perspectief hebben gekregen op verandering. We leren ze wat de impact van een innovatie kan zijn. Ik kom vanuit de biologie en vergelijk het graag met een ecosysteem. Daar kan een verstoring onverwachte gevolgen hebben. Dat geldt ook voor het voedselsysteem. Je leert binnen dat systeem verbanden te zien en hoe je daar als veranderaar in kunt functioneren. We willen ervoor waken dat je gaat denken dat je straks dé oplossing hebt, maar je leert wel hoe je met anderen aan een oplossing kunt werken. Met alle spelers in het systeem zoals bedrijven, overheden, ngo’s. We pakken het aan door veel het gesprek aan te gaan en vragen te stellen. We geven les op academisch niveau, maar het verschil met een master op een universiteit is dat we de link naar de toepassing in de praktijk benadrukken.

Waar komen ze terecht?

Ze worden bijvoorbeeld onderzoeker of duurzaamheidsmanager. Ze komen bij een bank waar ze bezig gaan met investeringen in biodiversiteit, bij gemeentelijke overheden als transitieambtenaar of projectmanager voedselverspilling. Ze komen in het duurzaamheidsteam van een adviesbureau zoals Deloitte of worden groenteambassadeur voor gezonde schoollunches. Heel divers.

Dat transitiedenken, dat in deze master zo centraal staat, is dat met alle transities nu niet actueler dan ooit? Want na de stikstof gaat het mogelijk over methaan, over gezonde bodems en waterkwaliteit en -beschikbaarheid. Dat zal toch steeds aanpassingen vragen in agrarische bedrijfsvoering en het voedselsysteem?

Ja, het is heel actueel! Tegelijkertijd verandert ons voedselsysteem voortdurend. Denk bijvoorbeeld aan de grootschalige industrialisatie na de Tweede Wereldoorlog, met inzet van pesticiden en kunstmest, en aan de globalisering. De uitdagingen waar we nu mee te maken hebben, staan niet los van elkaar en zijn grotendeels ook ontstaan uit onze manier van voedsel produceren en consumeren. We leren studenten in de masteropleiding daarom verder te kijken dan bijvoorbeeld aanpassingen in de agrarische bedrijfsvoering. We leren ze zodanige innovaties te ontwikkelen dat daarmee de transitie naar een ander, meer volhoudbaar voedselsysteem in gang wordt gezet met geen of in elk geval veel minder negatieve gevolgen. We proberen dan vaste standaarden ook ter discussie te stellen. Bijvoorbeeld het idee van degrowth (van Jason Hickel) tegenover green growth; is minder economische groei acceptabel?

Tevreden met hoe het gaat na bijna twee jaar?

Ja, ik word er blij van als ik zie dat bij studenten allerlei kwartjes vallen, heel tof om te merken. Bijvoorbeeld als ze dingen zeggen waarvan ik denk: dat is precies wat we je wilden leren. En dat ze dan echt in staat zijn goedgefundeerde afwegingen te maken om verandering in het voedselsysteem te realiseren, ieder op een eigen manier. Heel mooi!

Masters in hbo

Hbo-masters zijn bedoeld voor studenten die een hbo-bachelor hebben gedaan. Ze zijn meer dan masters op universiteiten gericht op toepassing van kennis in de praktijk. De hogeschool moet om masters te kunnen aanbieden daarvoor een accreditatie hebben van de NVAO.

Voor Aeres Hogeschool is de master Food Systems Innovation niet de eerste master. Zo is er de master ‘Leren en innoveren’ in Wageningen. Ook een groene hogeschool zoals Van Hall Larenstein heeft (Engelstalige) masters. Bijvoorbeeld Management of Development.

Daar start in september een master over Duurzame gebiedstransities. Gericht op duurzame ontwikkeling van landschap en leefomgeving in het licht van de druk vanuit allerlei stakeholders (natuur, landbouw, recreatie, woningbouw).