Veldbonen in plaats van vlees: eiwittransitie biedt kansen voor bedrijfsleven en onderwijs

Tekst Ton van den Born
Foto’s Aeres Hogeschool, Pixabay, Provincie Flevoland
Hoofdfoto van Terra: Het project Veldbonen van Terra richt zich ook op de eiwittransitie. Het is genomineerd voor de Impactprijs Groen Onderwijs 2020

De eiwittransitie is pas sinds een jaar of tien actueel geworden, zegt Michiel Klaassen. Hij is acquisiteur, projectleider, docent en verbinder van onderzoek, onderwijs en praktijk op het gebied van eiwittransitie bij Aeres Hogeschool Dronten.

“Voor de oorlog aten we nog niet zoveel vlees. Nu wel. Nu is sowieso onze eiwitconsumptie veel hoger dan nodig is. Het inzicht dat we misschien te veel vlees eten, bestaat al langer. Maar dat werd lang in een soort van geitenwollensokkenhoek geplaatst. Niet iets om je druk over te maken. Dat is nu wel anders. Sinds een jaar of tien is het in een stroomversnelling gekomen, en sinds 2019 is er echt veel meer aandacht.”

Aeres Hogeschool neemt, onder meer vanuit het lectoraat Circulair ondernemen in de agri- en foodbusiness, deel in verschillende projecten. Zoals de benutting van reststromen. Eiwit uit schilafval van aardappels kan bijvoorbeeld worden gebruikt voor vleesvervangers. “Aardappeleiwit is gewild vanwege de textuur van die vleesvervangers”, vertelt Klaassen, “maar er is weinig aanbod en de prijs is hoog.”

Telers ontbraken

In de projecten gaat het er meestal om dat er meer bekendheid komt van alternatieve gewassen en dat de haalbaarheid wordt aangetoond van de teelt ervan. Zoals in het project Growing Green Proteins, een project vanuit provincie Flevoland waar de hogeschool in deelneemt. 

“Het begon voor de provincie zo’n drie jaar geleden”, zegt Diane Stap, projectmanager, onder meer voor dit project. “Brigitte de la Cousine, projectleider bij Provincie Flevoland, startte toen een challenge over voedselverspilling.” Met challenges wilde de provincie in voorbereiding op de expo Floriade Almere 2022 innovaties op duurzame voedselvoorziening stimuleren.

“Eiwittransitie was daarin een thema. En op dat thema is vervolgens aansluiting gezocht met de Green Protein Alliance en het Protein Cluster. Foodbedrijven en retailers, maar de telers ontbraken nog in die samenwerking. Vandaar Growing Green Proteins, en de inzet om telers te interesseren.”

“Ik heb telers gezocht”, zegt Stap. Dat waren bijvoorbeeld telers van paddenstoelen, verse sojaboontjes (edamame) en vooral ook van veldbonen. Veldbonen kunnen als veevoer worden geteeld en ze kunnen ook worden verwerkt in vleesvervangers. Steeds meer telers in de provincie beginnen met een aantal hectares veldbonen of andere eiwitrijke gewassen.

Logische ontwikkeling

“We zoeken nu naar start-ups en productontwikkelaars”, vervolgt ze. “Mensen die bijvoorbeeld voor veldbonen of verse soja wegen zoeken om de markt te vergroten. Studenten bijvoorbeeld.” In deze fase van het project deelt ze met Andries Middag van Horizon (ontwikkelingsmaatschappij in Flevoland) de projectleiding van twee projecten over veldbonen en verse soja. Ze zag bij de studie Toegepaste biologie van Aeres Hogeschool Almere veel enthousiasme onder studenten.

Maar, zegt Klaassen in Dronten, “er is ook een groep traditionele studenten die kritisch vragen stellen over deze ontwikkeling. Wel begrijpelijk als je bedenkt waar boeren allemaal mee geconfronteerd worden vanuit de wet- en regelgeving, zoals bijvoorbeeld de stikstofcrisis. Er zijn dan veel emoties die acceptatie van het belang van eiwittransitie soms moeilijk maken.”

"Het inzicht dat we misschien te veel vlees eten, bestaat al langer"

Toch is het een heel belangrijke en logische ontwikkeling, beargumenteert hij. “Dierlijke eiwitten, met name het veevoer voor onze veestapel, moeten vaak geïmporteerd worden en de productie ervan is niet altijd erg duurzaam.” In projecten wordt er dan gekeken naar afval en gebruik van reststromen. Naar een meer regionale productie van eiwitten en naar andere grondstoffen voor vleesvervangers. “Vooralsnog is het aanbod van plantaardig eiwit voor productie van vleesvervangers laag. Maar we zoeken verder. Zo kunnen ook bieten eiwit opleveren. De Suikerunie, grootgebruiker van suikerbieten, is bezig met onderzoek daarna.”

Soort reis

“Het zou goed zijn dat er een breder assortiment komt van gewassen die plantaardig eiwit kunnen leveren, zoals lupine of erwten”, zegt Klaassen. “Maar voor boeren is de vraag wat het hen oplevert. Het moet passen bij hun positie. Om zo’n gewas te omarmen moet je enige garantie hebben over afzet en prijs, over de economische en technische haalbaarheid van nieuwe gewassen. Wij kijken  behalve naar ontwikkeling van nieuwe concepten, ook wat er dan nodig is aan mkb-ondersteuning.”

"Er is ook een groep traditionele studenten die kritisch vragen stellen over deze ontwikkeling"

“Ja, eiwittransitie komt terug in het onderwijs, in modules waarin ik lesgeef. We zijn bezig met een integraal plan voor het onderwijs. Of er een specialisatie komt over eiwittransitie is afhankelijk van de onderwijsvraag.”

Dat is de onderwijskant. De provincie hoopt vooral dat ondernemers baat bij hebben bij deze ontwikkeling en dat ze er een verdienmodel in kunnen vinden.

Volgens het onderzoek 'Kansrijke Eiwitgewassen’ (2018) is de veldboon van die gewassen het meest kansrijk. Teelt van de bonen vraagt aandacht, zeggen telers er, maar veldbonen hebben bijvoorbeeld voordelen in het bouwplan vanwege stikstofbinding uit de lucht. “Mooi!”, zegt Diane Stap. “Het werkt dan vaak goed om een of meerdere jaren veldbonen te telen. Dat is dan ook een soort reis die we maken met z’n allen.”

Eiwitten

Eiwitten zijn de bouwstoffen van je lichaam, van spierweefsel bijvoorbeeld. Eiwit levert calorieën en aminozuren en die aminozuren zorgen voor versterking en herstel van lichaamscellen.
Er zijn dierlijke en plantaardige eiwitten. Dierlijke eiwitten zitten vooral in vlees, vis, melk, kaas en eieren. Plantaardige eiwitten zitten met name in brood, graanproducten, peulvruchten en noten. 
Volwassen personen hebben dagelijks gemiddeld ongeveer 0,8 gram eiwit per kilo lichaamsgewicht nodig. Maar bijvoorbeeld sporters, kinderen, oudere mensen en zwangere vrouwen hebben meer nodig.

Met de groei van de wereldbevolking en meer welvaart stijgt de vraag naar eiwitten. Dat geeft een enorme belasting van het milieu. Kijk maar naar wat er nodig is voor veeteelt aan import van veevoer, aan water en oppervlakte, en hoe groot de uitstoot van CO2 is.
De impact wordt minder bij een verschuiving van dierlijke naar plantaardige eiwitten. Vleesvervangers bijvoorbeeld. Behalve plantaardige eiwitten bieden ook insectenkweek, aquaponics (plant-vissystemen) en grondgebonden veevoerproductie kansen.
Het platform Green Protein Alliance heeft zich als doel gesteld dat in 2025 de verdeling tussen plantaardige en dierlijke eiwitten in het dagelijks eten 50-50 moet zijn. Nu is dat nog 35-65.

Onderzoekers op universiteiten en hogescholen zoeken naar antwoord op allerlei vragen. Hoe kun je andere eiwitbronnen aanspreken, welke gewassen doen het goed in Nederland, kun je andere graansoorten gebruiken en hoe kun je gewassen veredelen opdat ze een hogere eiwitopbrengst hebben? Wageningen UR onderzoekt bijvoorbeeld de smaak van de tuinboon, de teelt van quinoa, eiwitten uit schimmels en algen en de mogelijkheden van eendenkroos.
Ook Aeres Hogeschool (lectoraat Ondernemen in de Agri- en Foodbusiness) en HAS Den Bosch (lectoraat Eiwittransitie in voeding) verdiepen zich in het hoe van eiwittransitie en vragen zich bijvoorbeeld af welke nieuwe gewassen interessant zijn voor Nederlandse boeren en consumenten?

Nog veel te doen, want er is nu nog een tekort aan bedrijven die plantaardige eiwitten kunnen verwerken voor consumptie voor mensen. En er is nog veel onbekend over de eiwittransitie.

Links

• Dossier eiwittransitie van Wageningen UR
• Project Provincie Flevoland over nieuwe gewassen 
• Growing Green Proteins in Flevoland 
• De challenge vanuit Provincie Flevoland
• Aardappelschillen kansrijk voor eiwitproductie
• Artikel in Nieuwe Oogst over veldboon in Flevoland 
• Artikel over insecten als eiwitbron (er is een project over insecten in samenwerking van Aeres en HAS Den Bosch) 
• De comeback van de vergeten veldboon
• Edamame in Nederland (sojaboontjes) 
• Nedersoja in Twente
• Insecten