Dynamische tijden voor Transitiecoalitie Voedsel

Tekst en fotografie: Ton van den Born

“Ik voel liefde voor de boeren, voor de natuur, voor de schoonheid daarvan”, zegt Willem Lageweg van de Transitiecoalitie Voedsel. “Maar ik maak me grote zorgen over alles wat er verkeerd gaat: het verlies aan biodiversiteit, de voedselgerelateerde gezondheidsklachten, de moeilijke positie van de boeren. Die zorg is niet van gisteren of vandaag. Het rapport van de Club van Rome (Grenzen aan de Groei) kwam vijftig jaar geleden uit en ligt sindsdien op mijn bureau.”

"De Transitiecoalitie Voedsel is een organisatie die draagkracht zoekt voor ‘nieuwe spelregels’ in het landbouw- en voedselsysteem."

De liefde en die zorg is wat Lageweg drijft bij de Transitiecoalitie Voedsel. De organisatie wil een duw geven aan de noodzakelijke transities op landbouw, economie en voedsel. “Vanuit de gedachte: yes, we can!”

Hij begon de organisatie samen met Jan Paul van Soest en Natascha Kooiman. Ze zaten rond de tafel in 2016 en maakten een start in 2017. In de jaren daarna waren ze als kwartiermakers met ieder een groot netwerk bezig om mensen uit bedrijfsleven, overheid, wetenschap, ngo’s en onderwijs te mobiliseren.  

Eén ecosysteem

Natascha Kooiman is eigenaar van social enterprise Smaackmakers en een van de Duurzame Jongeren 100. Ze heeft expertise in veranderingstrajecten en agendering van de soms gevoelige onderwerpen binnen de voedseltransitie. Jan Paul van Soest is mede-oprichter van groene ondernemersvereniging De Groene Zaak en wegbereider van maatschappelijke afspraken over onder meer de Waddenzee.

"Ik voel liefde voor de boeren, voor de natuur, voor de schoonheid daarvan, maar ik maak me zorgen om alles wat er verkeerd gaat"

Kooiman, ‘duurzaamheidsrebel’, richt zich binnen de Transitiecoalitie op de eiwittransitie en Van Soest, op de economie; in een andere economie worden in productiekosten ook de kosten voor milieu en maatschappij meegerekend. Lageweg, boerenzoon, concentreert zich op de transitie in de landbouw.

Willem Lageweg, een van de oprichters van de Transcoalitie Voedsel

Zijn loopbaan leidde hem van landbouwcoöperatie en Rabobank naar MVO Nederland, waar hij oprichter was en directeur tot zijn afscheid in 2016. “Formeel ging ik met pensioen, maar ik wilde in de volgende stap in mijn actieve leven, als vrijwilliger, terug naar mijn roots: landbouw, voedsel, natuur en gezondheid. Dat is in mijn ogen één ecosysteem. Veel werk, maar het is mijn passie.”

Pijngrens

“Het gaat de Transitiecoalitie om gezond leven op een gezonde planeet, voor iedereen. Ons landbouw- en voedselsysteem moet naar een netto positieve bijdrage op economie, samenleving en ecologie. Dat willen we doen door de krachten te bundelen van mensen en organisaties die achter de transities staan en door inhoudelijk goede voorstellen te doen naar overheden en andere systeemspelers. Hoog tijd, want alle indicatoren (voor milieu, klimaat, biodiversiteit, gezondheid en zo meer) staan nu op achteruit. We willen dat dit zich omkeert vóór 2025. Ja, het is nu een heel dynamische tijd, met sterk oplopende spanningen. We lopen tegen de pijngrens aan, we moeten nu een hele grote slag maken en ik kan me goed voorstellen dat het kabinet dit niet zal overleven.” 

De Klimaatmars Amsterdam in 2021

Stikstofdossier

Bijvoorbeeld vanwege de stikstof – de bovenmatige neerslag ervan veroorzaakt onder meer een teruggang in biodiversiteit en het ontstaan van fijnstof. Maatregelen met het oog op de gezondheid van mens, dier, natuur, bodem zijn hoognodig. Daartoe zijn Europese en nationale wetten en regels opgesteld. Iedereen moet bijdragen, maar de pijn zit vooral bij de  landbouw, dé grote stikstofproducent.. “Minister Christianne van der Wal, projectminister voor Natuur en Stikstof heeft met harde reductiedoelstellingen naar boeren en haar VVD-achterban ((begin juni 2022) een moeilijke boodschap te brengen.”

"We lopen tegen de pijngrens aan, we moeten nu een hele grote slag maken en ik kan me goed voorstellen dat het Kabinet dit niet overleeft"

Politieke stem

Dat is het (politieke) terrein waarin de Transitiecoalitie Voedsel zich beweegt. Ze willen pionierende ondernemers uit hun midden, mensen die de motor vormen van de verschillende transities, een podium geven. De Transitiecoalitie zorgt voor krachtenbundeling, vergelijkbaar met bijvoorbeeld de Taskforce Korte Ketens die zich inzet voor lokale productie. Ze pogen de ‘grote systeemspelers’ (met name overheid, maar ook supermarkten, banken, voedingsindustrie) in beweging te brengen.

Ze willen zo bijvoorbeeld de stem laten horen van de binnen de Transitiecoalitie opgerichte Boerenraad, een overleg van acht boeren die denkt over de weg naar een toekomstbestendige landbouw in balans met natuur, landschap en samenleving. Deze boeren (hun ambassadeurs zijn met name oud-minister Cees Veerman en Wagenings hoogleraar Imke de Boer) hopen dat de verantwoordelijke ministers kiezen voor een duidelijk langetermijnperspectief (lees hun open brief op de site van de Transitiecoalitie), maar ze worden vaak overstemd door collega-boeren die met tractoren beleidsmakers intimideren.

“Want kijk”, legt Lageweg uit, “zo’n transitie gaat in fases. In het begin zijn er pioniers die laten zien dat het anders kan, biologisch boeren bijvoorbeeld. In een volgende fase wil je dat verbreden en dat betekent dat de overheid een visie moet ontwikkelen op pakweg de komende dertig jaar. Zoals kringloopdenken dat op het ministerie van LNV weliswaar weerklank vond, maar nog geen uitwerking krijgt.”

Rol van het onderwijs

Onderwijs heeft ook een rol bij de Transitiecoalitie Voedsel. Wetenschappers, lectoren en docenten van groene hogescholen, van Nyenrode en van universiteiten in Wageningen, Utrecht en Leiden maken deel uit van de groep van een paar honderd mensen rondom de Transitiecoalitie Voedsel. Ze ondersteunen daar het streven naar een duurzamer en gezonder landbouw- en voedselsysteem. Lageweg noemt enkele lectoren: Frederike Praasterink (HAS), Patrick Huntjes (Inholland) en Ron Methorst (Aeres). 

"Leer jonge mensen denken in grote verbanden en de samenhang der dingen"

“Integraliteit is een van de grootste uitdagingen, ook voor onderwijs. Het kost veel moeite om in samenhang te denken, maar deze lectoren zien dat en ik heb het idee dat de jonge generatie daar ook beter toe in staat is. Misschien wel dankzij sociale media en de vele informatiebronnen waar ze mee bezig zijn. Er moet een andere mindset komen, weg van het specialistische en projectmatige kortetermijndenken. Dat zou mijn boodschap naar het onderwijs zijn: dat jonge mensen leren denken in grote verbanden en de samenhang der dingen.”

Links

Brief aan de informateur van de Tweede Kamer (Maak meer plantaardig het nieuwe normaal) en persbericht over de oproep aan de Kamer

Aanbevelingen vanuit een initiatiefgroep met oud-minister Cees Veerman als woordvoerder om de bodem centraal te stellen in ‘de slag om ruimte en stikstof’ en 10-puntenplan dat boeren perspectief moet geven

Transitiecoalitievoedsel.nl en Boerenraad.nl

Open brief van het Boerenberaad, pleidooi voor langetermijnvisie op de landbouw

Smaackmakers, Natascha Kooiman, en het groene brein, Jan Paul van Soest

MVO Nederland gaat samen met De Groene Zaak