SER-advies: sturen op arbeidsmarkt, scholing en innovatie bij opgaven water, bodem en natuur

Publicatiedatum: 5-11-2024

De ministeries van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) en van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) hebben aan de SER gevraagd hoe deze aankijkt tegen de effecten van samenlopende transities op de groen-blauwe arbeidsmarkt van de toekomst. De SER bracht ook in kaart wat bedrijven en werkenden nodig hebben, bijvoorbeeld aan scholing, om mee te kunnen in de transities.

Kim Putters (voorzitter SER): “Niemand hoeft de 620.000 werkenden in de sectoren agrifood, water en natuurbeheer te vertellen dat toekomstbestendig beheer van water, bodem en natuur om fundamentele veranderingen vraagt. Veel organisaties, bedrijven en werkenden zijn al lang bezig met oplossingen voor het omgaan met de grote uitdagingen op het gebied van wateroverlast, verminderde bodem- en waterkwaliteit, en met toenemende schaarste aan menskracht, aan schoon water en fysieke ruimte.”

Kim Putters (fotograaf Jerry Lampen)

“We moeten deze ontwikkelingen aanjagen, zo kunnen we de transitie van onderop versnellen. Hierin speelt leren en ontwikkelen een grote rol. Er is te lang te weinig aandacht geweest voor de menskant van de sector, voor de arbeidsmarkt. Daar brengen we met dit advies verandering in.” (bron: WNL Goedemorgen Nederland, 4 oktober 2024)

Klik op de afbeelding om het SER advies te lezen:

Veranderende arbeidsmarkt

Eric Douma, LTO-portefeuillehouder Ondernemerschap & Onderwijs in Nieuwe Oogst: “Het geschetste toekomstbeeld dwingt tot actie. Het werk in onze sector vraagt steeds meer specialisme. Je kunt niet volstaan met een algemene opleiding. Het 'leven lang ontwikkelen' wordt belangrijker. Het is zowel aan het bedrijfsleven als aan de overheid om het leven lang leren mogelijk te maken. Het ministerie moet een stevige bijdrage leveren aan collectieve samenwerkingsverbanden, zoals Groenpact. Verbanden waarin we met onderwijsinstellingen en overheid optrekken om de competenties van werknemers bij de tijd te houden.”

Eric Douma (LTO)

De groenblauwe sectoren kunnen samen de duurzaamheidstransities op het gebied van water, bodem, voedsel en natuur uitvoeren, maar hebben te maken met sterke arbeidsmarkteffecten van die transities. Werk dat er nu is verdwijnt en er is behoefte aan andere expertise. Daarbij neemt de krapte op de arbeidsmarkt alleen maar toe. Dat vraagt, stelt de SER, om veel aanpassingsvermogen, snel lerende bedrijven en onderwijs dat aansluit bij een dagelijks veranderende praktijk.

Nieuwe Oogst: “Elke baan in de agrarische sector gaat veranderen”

Het aantal mensen met ‘donkergroene’ beroepen (de tuinders, akkerbouwers, veetelers) neemt sterk af, ziet de SER. De werkgelegenheid in groenblauwe sectoren neemt over het geheel genomen echter toe, doordat er meer vraag ontstaat naar ‘lichtgroene’ beroepen; dat wil zeggen beroepen die niet gerelateerd zijn aan de agrisector, maar wel groene skills vragen. We zien bijvoorbeeld dat bedrijven in watertechnologie en in de hoveniersbranche groeien, door de aandacht voor klimaatadaptatie en biodiversiteit.

Lees ook:

Prognose hoveniers en groenverzorgers (uit Sectoranalyse VHG in samenwerking met Groenpact).

Onbekendheid met de inhoud en mogelijkheden van het werk in het groene domein leidt ertoe dat de agrarische en groene sectoren moeite hebben om studenten aan zich te binden. De ‘Groene werelden’ die Groenpact ontwikkelde worden in het SER-advies genoemd als voorbeeld om te werken aan een wenkend en toekomstbestendig beeld van het groene domein. De Groene werelden bieden onder meer context en content voor wervingscampagnes op scholen en handvatten voor interne- en externe profilering van branches of bedrijven en voor de werving van medewerkers.

Lees ook:

Cross-sectorale verbindingen

Groene en blauwe beroepen groeien steeds meer door- en in elkaar, sectoren raken verweven, staat in het SER-advies te lezen. Die ontwikkeling is terug te zien in het ontstaan van groenblauwe praktijkclusters en hotspots, en het belang van innovatie in de watertechnologie. De nieuwe complexe vraagstukken vragen om een brede blik over de sectoren, om cross-sectorale oplossingen. Bijvoorbeeld door (meer) samenwerking met andere vakgebieden, zoals gedragswetenschappers. Ook in de bouw liggen kansen, met name vanwege de groeiende aandacht voor natuurinclusieve en klimaatadaptieve maatregelen.

Lees ook:

Digitalisering en technologie

Omdat de nu al bestaande arbeidstekorten de komende jaren nog toenemen, is forse inzet nodig op arbeidsbesparende technologie. Door hulp van robotisering en automatisering kunnen we menskracht slimmer inzetten. Dat is een kans en tegelijkertijd een uitdaging, omdat ondernemers daarmee afhankelijker worden van toch al schaarse technici en IT’ers. Het blauwgroene domein zal zelf (nog meer) moeten investeren in kennis en opleiding. Bijvoorbeeld door het versnellingsprogramma Digitalisering en Technologie van Groenpact, dat als doel heeft het gebruik van technologie steviger te verankeren in de groene onderwijsprogramma’s.

Lees ook:

Leercultuur in bedrijven

Nieuwe technologie en een toekomstbestendige groenblauwe arbeidsmarkt vraagt ook iets van de leercultuur op bedrijven. Het is cruciaal dat ondernemers en werkenden wendbaar blijven gedurende hun loopbaan, en zich weten aan te passen aan nieuwe ontwikkelingen in het werkveld.

Dat is een uitdaging, want ‘leercultuur’ is nu nog vaak een beleidsterm. Hoe ziet ‘een leven lang ontwikkelen’ eruit op een bedrijf, en wat hebben werkenden nodig om te blijven leren? De Groene Persona’s zijn een mooie tool om de drijfveren en behoeftes van werkenden te achterhalen op het gebied van leren en ontwikkelen.

Lees ook:

Om de opgaven voor water, bodem en natuur te kunnen versnellen, stelt de SER dat er een lang lopende aanpak nodig is voor het ontwikkelen van een kennis- en innovatiesysteem. Dat wil zeggen dat onderwijs en arbeidsmarkt beter op elkaar zijn afgestemd. (Praktijkgericht) onderzoek en experimenteren jagen innovaties aan. Deze moeten een prominente plek krijgen, op zowel de werkvloer als in het onderwijs.

Leven lang ontwikkelen

“Het is cruciaal om werknemers te betrekken bij de overgang naar een duurzame economie”, zegt Caroline Rietbergen van FNV in het SER Magazine ‘Zicht op duurzame groei’. “Werknemers zijn degenen die het mogelijk maken, die het uitvoeren en vanuit de praktijk weten wat wel en niet kan. Het recente SER-advies heeft een verbindende rol tussen economische en sociale belangen: “Het bevat aanbevelingen over een slimmere inzet van talent, een betere kwaliteit van werk, gericht migratiebeleid en haalbare transitiepaden voor de landbouw- en watersector. Om mensen structureel te binden, moet het werk zelf aantrekkelijker worden gemaakt. Ook moet er ruimte komen voor scholing en ontwikkeling en een leven lang ontwikkelen, zodat niemand achterblijft.”

Caroline Rietbergen

Een leven lang ontwikkelen is in het groene domein nog relatief zwak ontwikkeld, stelt de SER. Het rapport roept op tot een landelijke en dekkende dienstverlening voor bijscholing en waar nodig omscholing.

Directe leveranciers en overige ‘erfbetreders’ spelen een belangrijke rol bij kennisoverdracht in de groene sector. Ook samenwerkingsverbanden als Groenpact en Groen Kennisnet ondersteunen het leren van en met elkaar en dragen op die wijze bij aan een betere aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt, constateert SER.

Lees ook:

Het aanjagen van sectorale ontwikkelpaden door Groenpact,  voor cruciale groene sectoren, past ook in deze oproep. De komende maanden wordt verkend hoe Groenpact 4.0 nog meer kan bijdragen aan de in het rapport benoemde uitdagingen voor een toekomstbestendige arbeidsmarkt.

Lees ook:

Breed gedragen advies

Trekkers van de versnellingprogramma’s van Groenpact dachten mee met de SER. Daarnaast leverden partners van Groenpact input voor het gevraagde advies.

Lees diverse reacties:

Reactie van VHG
Reactie KNW (waternetwerk)
Reactie Food Holland
Artikel Nieuwe Oogst
Zicht op duurzame groei (Magazine van de SER oktober 2024)