Tekst : Ton van den Born
Stel je een bodemcafé voor als een echt café: gezelligheid, drankje op tafel, praten over een onderwerp dat je raakt. “Het zijn laagdrempelige bijeenkomsten”, vertelt Harrie Vissers, projectmanager bij Provincie Noord-Brabant. “Op zo’n avond, waarvoor we boeren uitnodigen, HAS-docenten en mensen van het waterschap, hebben we een thema zoals ‘bodemorganismen’ of ‘verdichting van de grond’. Daar vertellen we over. Er is discussie over wat we beter kunnen doen. Docenten halen en brengen er hun bodemkennis.”
De bodemcafés vormen onderdeel van het project Vitale Bodem van de Provincie Noord-Brabant. Een project om duurzaam bodembeheer te stimuleren. Was dat nodig? Waarom is het project eigenlijk gestart?
“De aanleiding voor het project is dat we in de provincie constateerden dat de bodemgesteldheid in landbouwgebieden en natuurbodems achteruit ging. Het gaat nog steeds niet goed. Oorzaken zijn bijvoorbeeld onvoldoende organische stof in de bovenste bodemlaag, intensief agrarisch grondgebruik en inzet van zware machines. Vooral de machines waarmee drijfmest in de bodem wordt geïnjecteerd, zijn schadelijk. Die wegen tonnen. Bovendien tast de drijfmest het bodemleven aan. Een alternatief zou bovengrondse toediening van vaste stromest zijn, maar er is gebrek aan die mest.”
En klimaatverandering?
“Klimaatverandering maakt het ernstiger, want ook door zware neerslag en extreme droogte vermindert de gewasopbrengst. En voor de natuur zijn met name verdroging en de depositie van stikstof problemen.“
"De bodem is de basis voor het voedsel waarmee we mensen in Nederland en elders op de wereld kunnen voeden. Wil je dat blijven doen, dan moet je zorgen dat je die bodem geen schade toebrengt"
Vanwaar nu deze aandacht voor bodem?
“De bodem is de basis voor het voedsel waarmee we mensen in Nederland en elders op de wereld kunnen voeden. Maar wil je dat blijven doen, dan moet je zorgen dat je die bodem geen schade toebrengt. We hebben in Nederland al jarenlang waterbeleid, maar voor bodem was er tot voor kort nauwelijks belangstelling.”
Wat is de rol van het onderwijs?
“We werken bij de Provincie in dit project langs verschillende sporen. Het begint met meer bewustzijn bij boeren over gebruik van meststoffen en water en de betekenis van een gezonde bodem. We willen het zelfsturend vermogen van de agrarische sector aanspreken opdat die sector zelf maatregelen neemt. Een ander spoor is dat van onderwijs. Daar willen we goed bodembeheer beter in beeld brengen. Zowel op hbo-niveau, zoals HAS Hogeschool, als mbo (Helicon en ROC West-Brabant). We willen hen dan betrekken bij praktijkprojecten duurzaam bodembeheer. Zij kunnen er agrarische ondernemers ondersteunen bij veranderingen ten gunste van een duurzame bodem. Met toegepast onderzoek, met kosten-batenanalyses en met deelname in praktijkprojecten waarbij onderwijsmensen (practoren, lectoren en docenten) die ondernemers begeleiden. Bij HAS Hogeschool gaat dat zeker vorm krijgen. Daar is Judith van de Mortel nu lector 'Gezonde plant op een vitale en duurzame bodem'.”
Hoe is Wageningen betrokken?
“Wageningen Universiteit is vooral betrokken op het kennisspoor. Met ook CLM en het Louis Bolk Instituut. Ze doen bijvoorbeeld onderzoek naar de effecten van het onderwerken van (gecomposteerd) maaisel op bodemkwaliteit en bodemleven.”
Het project is in 2018 begonnen. Is er al iets te zeggen over verbeteringen?
“Het is nog te vroeg om te zien of het echt effect heeft. Veranderingen in de bodem gaan langzaam. Daarvoor moet je ook onderzoek doen op proefpercelen. Hoe staat het met het bodemleven? Wormen tellen bijvoorbeeld, en kijken naar schimmels en bacteriën in de bodem. Dat kost veel tijd en menskracht.”
En het bodemcafé?
“Het bodemcafé zou elke drie maanden plaatsvinden, maar is voorlopig, vanwege corona, niet mogelijk. Net als de bodemcursus voor agrariërs die we hadden lopen. De cursus wordt binnenkort weer opgepakt. Over de bodemcafés en wat er met de beperkingen mogelijk is, moeten we ons nog beraden (begin september), maar ideeën voor het café zijn er wel. Het kan bijvoorbeeld gaan over het probleem van verdroging van de bodem. Of over een recent advies van de Raad voor de Leefomgeving. Veel boeren willen daar graag over meepraten.”
Interessante links:
Harrie Vissers, die Fysische Geografie en Hydrologie heeft gestudeerd, vertelt over kwaliteitsbeoordeling (1), kenmerken van een goede bodem (2) en mogelijke verbeteringen (3). 3. "Voor oplossingen moet je vooral denken aan meer biodiversiteit in en op de bodem", zegt Vissers. Meer natuurlijke processen, meer variatie aan teelt, minder kunstmest en bestrijdingsmiddelen, minder zware grondbewerking. “Hoe meer bodemleven, des te minder gevoelig is een bodem voor ziekten. En wat natuurlijke plaagbestrijding betreft, wordt er succesvol geëxperimenteerd met stroken van verschillende gewassen waarbij nuttige insecten ziekten voorkomen. Ook kruidenrijke akkerranden kunnen helpen.”
1. “In het project hebben we eerst gekeken naar de kwaliteit van de bodem. Niet zo eenvoudig, want het maakt bijvoorbeeld verschil of de bodem in gebruik is voor landbouw of natuur. Je hebt hoe dan ook voldoende organische stof nodig. Dat is lang niet overal het geval. Op droge zandgronden in Oost-Brabant bijvoorbeeld is het gehalte aan organische stof op bouwland relatief laag. Drijfmest, waarmee de boer de productie dan wil verhogen, vaak afkomstig van de intensieve varkenshouderijen daar, heeft niet altijd het gewenste effect. Die mest is niet alleen slecht voor de waterkwaliteit, maar zorgt evenmin voor een gezonde bodem met gevarieerd bodemleven.”
2. “Ideaal voor landbouw is een bodem met ten minste drie procent organische stof. Een bodem waarin verschillende bodemorganismen bijdragen aan een goede bodemstructuur en voedingsstoffen voor gewasgroei in circulatie brengen. Een goede structuur maakt waterberging mogelijk en dan kunnen plantenwortels water en zuurstof opnemen. Die opname is noodzakelijk voor groei van planten en gewassen. En dus van levensbelang voor de boeren.”
Meer lezen?
Abonneer je dan op onze Nieuwsbrief. Je ontvangt elke maand een selectie van de nieuwste ‘Groen in Actie’ verhalen, nieuws en events.
Meer lezen?
Abonneer je dan op onze Nieuwsbrief. Je ontvangt elke maand een selectie van de nieuwste ‘Groen in Actie’ verhalen, nieuws en events.
