Tekst: Ton van den Born & Titia Lelie
Grafieken en cijfers: Titia Lelie
Foto's: Shutterstock
Gebruikte data: import/export gegevens van Nederland in 2021 (CBS), verrijkt met data van Agrimatie (WUR), RIVM (voedselconsumptiepeiling), informatie over veevoerverhoudingen (Nevedi), en landbouwprijzen (WUR).
De gegevens en grafieken uit dit artikel mogen worden gebruikt door derden, mits met bronvermelding en link naar dit artikel.
Nederland importeert veel en exporteert nog meer. In 2021 was volgens CBS de exportwaarde van landbouwgoederen 131,6 miljard euro (inclusief sierteelt, landbouwtechniek en kunstmest) en van import 106,6 miljard euro.
Een deel daarvan is wederuitvoer (zo’n 40 miljard euro) Dit wordt bijvoorbeeld vanuit de Rotterdamse zeehaven direct doorgevoerd naar andere landen.
Een ander deel van de import wordt gebruikt om hier andere ‘landbouwgoederen’ van te maken. Bijvoorbeeld de import van cacao en export van cacaopoeder/boter, of de import van veevoer voor de productie en export van vlees en melk.
Import en export in Nederland
Toelichting: het lijkt in deze grafiek alsof er relatief weinig netto-export plantaardige goederen zijn (de roze im- en export stroom). Dit is een vertekend beeld, omdat de voedingsmiddelenindustrie veel plantaardige goederen importeert. Deze worden vervolgens verwerkt en (deels) geëxporteerd (de oranje stroom). Welk deel van de plantaardige import precies bestemd is voor de voedingsmiddelenindustrie, is helaas niet te achterhalen.
Waarde toevoegen
Een groot deel van de hoge export van Nederland bestaat uit goederen die veel waarde (in geld) vertegenwoordigen. Kijken we naar de voedingswaarde van de geëxporteerde producten, dan is deze ongeveer gelijk aan de voedingswaarde van de goederen die wordt geïmporteerd.
De voedingsindustrie in ons land verwerkt geïmporteerde grondstoffen en voedselproducten (lage prijs) en exporteert bijvoorbeeld chocolade, bier, kaas of andere gespecialiseerde voedingsmiddelen (hoge prijs).
Met andere woorden: in Nederland gevestigde voedingsbedrijven voegen veel waarde toe aan de geïmporteerde goederen. Levensmiddelen gaan vervolgens naar meer dan 170 landen in de wereld. Daarnaast importeert Nederland een aanzienlijk deel van de eigen voeding.
Zie ook de handelsbalans van landbouwgoederen van het Ministerie van LNV
Vooral Europese Unie
We exporteren het meest naar onze buurlanden (ongeveer 70%). Duitsland, België, Frankrijk en ook het Verenigd Koninkrijk, ondanks de Brexit in 2020. Verder is er veel import uit de EU (60%) vanuit Italië (bijvoorbeeld kaas, pasta, vlees, olijfolie en wijn) en Spanje (groenten, fruit en ook olijfolie en wijn).
Sommige producten reizen verder. Ze komen of gaan per boot, trein, vrachtwagen of vliegtuig naar landen buiten de EU, zoals de VS, China en landen in Scandinavië, Oost-Europa, Azië of het Midden-Oosten. De transportkeuze is onder meer afhankelijk van bewaarcondities. Het gaat in de VS en China allereerst om zuivelproducten. Er gaan ook veel bloemen en planten naar de VS en varkensvlees naar China. Vanuit de VS importeren we bijvoorbeeld graan, noten en vlees. Vanuit China onder meer vis, rijst en specerijen.
Wereldhandel
Basisvoedsel zoals tarwe, rijst, aardappelen of gierst wordt meestal regionaal geproduceerd. Basisvoedsel is het meest dominante voedingsmiddel in een cultuur. Je kunt dat voor ons land ook breder zien en denken aan typisch Nederlandse groenten en fruit (koolsoorten, bietjes, prei, ui, appels). Aardappelen produceren we hier ruim voldoende, maar we moeten bijvoorbeeld toch tarwe importeren omdat het grootste deel van de Nederlandse tarweproductie een te laag eiwitgehalte heeft en als veevoer wordt gebruikt.
De internationale voedselhandel gaat vooral over gewassen zoals veevoer (mais en soja), tropische vruchten, vlees en zuivel en producten zoals koffie, thee, cacao en suiker. Voor een deel daarvan is geen lokale vervanging mogelijk.
De wereldhandel in voedsel geeft ons beschikking over veel voedingsproducten die hier niet worden geproduceerd of kunnen worden geproduceerd. Landen kunnen zich specialiseren op teelten die er het meest geschikt zijn vanwege bijvoorbeeld klimaat en bodem. Door wereldhandel is er meer garantie dat waar misoogsten zijn, toch voldoende voedsel op de markt komt. En landen waar voedselproductie sowieso problematisch is, hebben beter toegang tot vers en betaalbaar voedsel.
Nederland produceert van verschillende producten veel meer dan we zelf gebruiken (zoals bloemen, tomaten, zuivel of kalfsvlees) en van andere producten weinig of niets.
Nederland zelfvoorzienend
Het antwoord op de vraag of de Nederlandse landbouw in staat is de Nederlandse bevolking van voldoende voedsel te voorzien, is niet eenduidig.
Voor hout en papier zijn we afhankelijk van het buitenland (90% wordt geïmporteerd). Als we hout en papier buiten beschouwing laten, zijn er te weinig hectares in Nederland om ons zelf te kunnen voeden, aldus het LEI. Hierbij gaan ze uit van de internationaal gemiddelde opbrengsten per vierkante meter.
In schattingen waarbij wordt uitgegaan van de (veel) hogere Nederlandse opbrengsten, zou het waarschijnlijk wel kunnen lukken. Mits het Nederlandse dieet minder dierlijke producten zou bevatten. Graanproducten vervangen door (zoete) aardappels zou hierbij kunnen helpen.
In dit artikel zoomen we in op de productie en handel van tomaten, vlees en cacao:
Tomaten
Na Mexico en vóór Spanje is Nederland de grootste exporteur van verse tomaten ter wereld. Nog geen tiende van de productie blijft in ons land; we exporteren ongeveer een miljard kilo per jaar. Vooral naar onze buurlanden in Europa. Toch importeren we afhankelijk van seizoen, smaak en prijs, ook nog, bijvoorbeeld uit Spanje of Italië. China produceert overigens misschien nog wel zestig keer zoveel kilo tomaten per jaar als Nederland.
Import en export tomaten
Oorsprong tomaten
Tomaten komen oorspronkelijk uit Midden-Amerika en ze waren geel. Aanvankelijk was het een sierplant, maar rond 1750 ontdekten mensen in Italië en de Provence dat de gele vruchtjes eetbaar waren. Door kruisen en selecteren kreeg de tomaat de rode kleur en vanaf 1850 is het een veelgebruikte groente in de Europese keuken.
De tomaten komen hier vooral uit de glastuinbouw, van hydrocultuur. Ze worden heel efficiënt geproduceerd, meer dan 500 ton per hectare per jaar. In 2020 waren er 212 tomatentelers in Nederland en ruim 50 biologische telers die tomaten kweken. Ze produceerden vooral trostomaten, cherrytomaten, vleestomaten en pruimtomaten. De energiesituatie van de laatste jaren heeft gezorgd voor een lagere productie en hogere prijzen. Dat is misschien tijdelijk.
Vlees
Gemiddeld per persoon eten we bijna 32 kilo vlees per jaar. Het vlees dat in Nederland wordt gegeten, komt van onze veeteeltsector (rund-, varkens-, kippen- of lamsvlees) of uit het buitenland. We importeren onder meer uit Duitsland, België, Polen.
Het veevoer voor onze slachtdieren komt voor een derde van buiten Europa, onder meer uit Brazilië. De teelt van soja en mais wordt vaak in verband gebracht met ontbossing in het Amazonegebied.
Import en export rundvlees
Import en export varkensvlees
Import en export kippenvlees
Dieren in Nederland
Ons land telt bijna 100 miljoen kippen, 11,3 miljoen varkens, 3,8 miljoen runderen en 1,6 miljoen melkkoeien (in 2022). Jaarlijks worden er in Nederland zo’n 450 miljoen dieren geslacht.
Lees ook het artikel 'Praten over dierwaardigheid'Cacao
Nederland is een van de grootste importeurs van cacaobonen voor de cacao- en chocolade-industrie.
Import en export cacao en cacaoproducten
Cacaobonen komen bijvoorbeeld uit Ivoorkust of andere landen in West-Afrika, Zuid-Amerika of Azië. Cacao groeit het best in een vochtig, tropisch klimaat. Er zijn hier bedrijven die cacaobonen bewerken tot cacaomassa, cacaoboter of cacaopoeder, maar dit wordt ook geïmporteerd. Het zijn de ingrediënten voor de chocolade-industrie.
Oorsprong
Chocolade was aanvankelijk een bitter drankje in Midden-Amerika, en is misschien wel 4000 jaar oud. In de 16e eeuw brachten Spanjaarden het naar Europa. Het werd er populair en in de koloniën kwamen er in de 17e eeuw plantages, met slaafgemaakten uit Afrika. Niet alleen voor cacao, maar ook voor tabak, koffie en katoen. Chocolatier C.J. van Houten vond de cacaopers uit. En in 1847 werd de eerste chocoladereep gemaakt, in Bristol, Engeland.
Cacaobonen doorlopen na oogst een heel proces. Van fermenteren, drogen, roosteren, breken, malen en persen. Uiteindelijk krijg je dan cacaomassa en cacaoboter. Na concheren (lang roeren) en temperen is dat de basis voor chocolade.
Op dit moment komt cacao vooral van kleine familieboerderijen in Ivoorkust en Ghana. De cacaoproductie staat er onder druk vanwege goudmijnbouw, klimaatverandering en ziekten. De verwachting is dat cacaoproductie zich verplaatst en dat chocolade duurder wordt. Ander punt van zorg is dat die kleine cacaoboeren worden vermalen in de wereldwijde handel. Fairtrade chocolade zoals van het in 2005 in Amsterdam opgerichte Tony’s Chocolonely zorgt ervoor dat de boeren een eerlijke prijs krijgen voor hun producten.
Voor dit artikel is zijn de import/export gegevens van Nederland in 2021 (CBS) verrijkt met data van Agrimatie (WUR), RIVM (voedselconsumptiepeiling), informatie over veevoerverhoudingen (Nevedi), en landbouwprijzen (WUR). Heb je naar aanleiding van dit artikel vragen over (aanvullende) data, neem dan contact op met Groenpact.
De gegevens en grafieken uit dit artikel mogen worden gebruikt door derden, mits met bronvermelding en link naar dit artikel.
Bronnen & inspiratie:
- ‘Nederland voedselparadijs’ (2022), Barbara Baarsma
- ‘Naar een duurzame landbouw in 2040’ (2022), Meino Smit
- ‘Ons voedsel’ (2023) en ‘Hamburgers in het paradijs’ (2013), Louise Fresco
- www.staatvanlandbouwnatuurenvoedsel.nl
- ‘Stoppen met vlees’ (2018), Robert Bridgeman
- Wageningen Economic Research Rapport 2023 en 2024
- ‘Kan de Nederlandse landbouw 17 miljoen Nederlanders voeden?’ (LEI-rapport)
- Interview met Jan Douwe van der Ploeg in De Gelderlander (21 december 2023)
- Artikel over cacao in NRC (2 april 2024)
- ‘Onzichtbare voedselreuzen’, artikel in de Groene Amsterdammer van Mitchell van de Klundert en Frank Mulder (2017)
- Publicatie van Planbureau voor de Leefomgeving over de landvoetafdruk
- Wikipedia over tomaten, vlees en cacao
Tip
Kijk op NPO Start naar Food for thought, een serie van fotograaf en filmmaker Kadir van Lohuizen over de voedselindustrie.
Meer lezen?
Abonneer je dan op onze Nieuwsbrief. Je ontvangt elke maand een selectie van de nieuwste ‘Groen in Actie’ verhalen, nieuws en events.
Meer lezen?
Abonneer je dan op onze Nieuwsbrief. Je ontvangt elke maand een selectie van de nieuwste ‘Groen in Actie’ verhalen, nieuws en events.
