In de verrekijker: arbeid in de glastuinbouw

Tekst: Kirsten van Valkenburg
Foto’s: van de betrokkenen zelf & Shutterstock

Robotisering, politieke ontwikkelingen, krapte op de arbeidsmarkt, vergrijzing. Het zijn maar een paar van alle ontwikkelingen die afkomen op ondernemers in de glastuinbouw als het gaat over arbeid. “Daarom hebben wij een arbeidsverkenning gedaan,” vertelt Jacqueline Kroon, beleidsspecialist arbeid bij Glastuinbouw Nederland. “De verkenning brengt alle trends en ontwikkelingen in beeld die impact hebben op het arbeidsvraagstuk van glastuinbouwbedrijven. Met die verkenning kijken we ver vooruit.” De verkenning laat ook vier mogelijke toekomstscenario’s zien en bijbehorende oplossingsrichtingen. Jacqueline: “Met die oplossingsrichtingen bieden we strategische handvatten. Zo kunnen we nadenken hoe ondernemers en de branche in die verschillende scenario’s succesvol kunnen blijven.”

Jacqueline Kroon

Stap voor stap

Onder leiding van toekomstverkenner Freija van Duijne van Future Motions kwam de arbeidsverkenning tot stand. Zij zorgde voor de structuur van het project, procesbegeleiding en ontwikkeling van de trendanalyse en de toekomstscenario’s. Het hele proces duurde zo’n driekwart jaar en startte met het in beeld brengen van allerlei trends en ontwikkelingen door Freija. “Ook hun impact op arbeid in de glastuinbouw heb ik weergegeven. Via interviews met stakeholders heb ik hiervoor ook informatie opgehaald.”

Freija van Duijne

"Twee belangrijkste krachten: het klimaatbeleid en het tempo waarin onze economie groeit"

Met deze informatie was het tijd voor trendworkshops. Met een breed scala aan betrokkenen zijn daar de trends verder verfijnd en is vastgesteld welke trends de belangrijkste zijn voor glastuinbouwbedrijven. Bij de workshops waren afgevaardigden van werkgevers- en werknemersorganisaties, het ministerie van LVVN, wetenschappers, deskundigen op het gebied van de arbeidsmarkt en arbeidsmigratie en betrokkenen uit de glastuinbouw. “We wilden diverse perspectieven meenemen en een brede denkkracht benutten,” licht Jacqueline toe. “Dat was belangrijk voor ons.” Freija: “Deze workshops waren de opmaat naar de ontwikkeling van de toekomstscenario’s. De aanwezigen gaven antwoord op de vraag wat de belangrijkste drijvende krachten zijn en impactvolle trends. Als de twee belangrijkste krachten werden het klimaatbeleid genoemd en het tempo waarin onze economie groeit.”

Vooruitkijken met zekere onzekerheden

Met de twee kernelementen heeft Freija vier scenario’s ontworpen, die schetsen hoe de toekomst zich kan ontwikkelen. De scenario’s zijn eerst in verschillende kleinere groepen besproken. Jacqueline: “Denk aan de projectteam van de arbeidsverkenning, het bestuur van Glastuinbouw Nederland, een groep HR-professionals, een groep sector-koplopers en afgevaardigden van Groenpact.” Het doel van deze bijeenkomsten? Bekendheid en draagvlak.

Daarna zijn de vier toekomstbeelden en oplossingsrichtingen breed gedeeld in workshops, met weer andere genodigden. Freija: “Dat leverde veel feedback op, waarmee we de scenario’s en oplossingsrichtingen verder konden verfijnen. Tijdens het hele traject vond ik de gesprekken heel open. Er zijn natuurlijk genoeg negatieve trends te benoemen, maar iedereen had een positieve instelling om open te zijn over soms moeilijke onderwerpen."

Dit zijn de vier toekomstscenario's

Metropool Nederland

• Ruimte voor nieuwe bedrijventerreinen en datacenters
• Standvastige rol voor kenniswerkers en arbeidsmigranten
• Arbeidsbesparende technologie in veel sectoren

De vlucht vooruit

• Hoge duurzaamheidseisen EU
• Bedrijven nemen het voortouw in de kenniseconomie
• Gerichte werving kennismigranten, beperkter aantal arbeidsmigranten

Soeverein Nederland

• Afkeer van overheidsmaatregelen
• Steun voor economische sectoren
• Weinig beperkingen arbeidswetgeving
• Digitale technologie vooral gericht op veiligheid en productiviteit

Regeneratie

• Wijkgerichte voorzieningen, timebanking voor dienstverlening door buurtgenoten
• Genoeg arbeid, waardoor digitale autonome systemen niet ver zijn doorgevoerd
• Duidelijke regelgeving arbeidsmigranten, versterkte arbeidsinspectie

Allemaal op dezelfde trein

“Scenarioplanning is een heel uitnodigend instrument,” stelt Freija. “Je hebt hiermee niet de toekomst in de hand, maar je kunt hiermee wel de toekomst verkennen. Want er gebeurt nu al van alles dat onze toekomst zal medebepalen. Door die scenario’s zet je deelnemers aan het denken over oplossingen.” Jacqueline vult aan: “Dat was heel inspirerend, er kwamen allerlei oplossingen binnen de toekomstbeelden. De deelnemers keken heel breed.”

"‘Scenarioplanning als gezamenlijk vertrekpunt voor strategisch gesprekken"

Hoe belangrijk is toekomstkijken voor sectoren, organisaties, bedrijven? Freija: “De toekomst is open, maar niet leeg. Toekomstkijken blijft altijd fictief, maar met scenario’s stapt iedereen wel op dezelfde toekomst-trein. Het is een gezamenlijk vertrekpunt voor strategisch gesprekken.” Jacqueline: “Voor ons zit de waarde van deze methode in het gesprek dat je met elkaar hebt. Het gaat dan over vragen als: Wat betekent een scenario voor arbeid in de glastuinbouw? Hoe kan de glastuinbouw in dit scenario succesvol zijn op het gebied van arbeid?”

Brede blik door Groenpact

Bij de arbeidsverkenning waren ook Groenpacters betrokken, zowel in het projectteam als in de workshops. Jacqueline: “Als samenwerkingspartner is Groenpact waardevol voor ons. Zo is er veel kennis en ervaring op het snijvlak van overheid, onderwijs en arbeidsmarkt, waar we volop gebruik van hebben gemaakt.” Freija voegt toe dat de brede kennis en ervaring in de sector een meerwaarde is geweest voor de toekomstverkenning. “Vanuit een analytisch perspectief kijken Groenpact-mensen naar de hele sector, niet alleen de glastuinbouw. Dat geeft de benodigde brede blik voor een verkenning als deze.”

"Vanuit een analytisch perspectief kijken Groenpact-mensen naar de hele sector"

Samen lerend naar de toekomst

Ook het onderwijs heeft meegedacht en meegepraat tijdens de arbeidsverkenning. Zo schoven Lentiz en Hogeschool InHolland aan. Jacqueline: “We hebben oplossingsrichtingen besproken en vertaald naar een toekomstbeeld. Zo’n toekomstbeeld betekent iets voor de kennis en vaardigheden van mensen en vraagt daarmee iets van het onderwijs. Studenten en medewerkers moeten worden voorbereid op de toekomst. We hebben het onderwijs hard nodig, we blijven met elkaar in gesprek.”