Het Nieuwe Telen is urgenter dan ooit

Tekst: Ton van den Born
Fotografie: Tess van der Hoek & Mirjam Kuggeleijn.
De foto's zijn gemaakt bij Prominent Grevelingen, tijdens de opnames voor de podcast over Het Nieuwe Telen
Op de hoofdfoto zien we Marc Groenewegen, die Het Nieuwe Telen laat zien in zijn tomatenkas.

Groenpact en CIV Groen maakten een podcast over leven lang ontwikkelen en Het Nieuwe Telen. Hoe komt de kennis over Het Nieuwe Telen bij de ondernemer terecht? Marije de Jonge gaat in gesprek met tomatenteler Marc Groenewegen, docent Carlo Mutsers en Gert Engbers.

"Met de oplopende kosten is een teeltaanpak die minder energie vraagt, noodzaak geworden. Eerder constateerden projectdeelnemers bij ondernemers nog twijfel om stappen te zetten." Dat zegt Gert Engbers, coördinator voor het mbo-onderwijsdeel van het project. “Ze vonden het vaak erg gecompliceerd.”

Wat is het nieuwe telen?

Het Nieuwe Telen gaat om een teeltmethode waarbij kennis uit natuurkunde en plantfysiologie wordt gebruikt om met minder energie toch hogere productie te halen. Met nauwkeurige sturing op temperatuur en licht, met inzet van schermen en met sensoren (bijvoorbeeld op bladtemperatuur, straling, pH, zuurstof) die klimaat en watergift regelen, kan een teler stappen zetten naar energiebesparing. Het Nieuwe Telen gaat meer dan voorheen uit van de vraag van het gewas.

Lees meer

Gedachten over de nieuwe teeltmethode zaten al in het innovatieprogramma Kas als Energiebron. Dat begon in 2005, maar blijkbaar voelden ondernemers tot voor kort nog niet de urgentie hun bedrijfsvoering aan te passen. “Een van de twee speerpunten in het project was onderzoek waarom ondernemers niet massaal overstapten om de nieuwe inzichten te gebruiken”, zegt Engbers. “Wat weerhield hen? Het andere speerpunt betrof de inrichting van een learning community.”

Gas erop!

Eerst naar dat tweede punt: learning community. Feitelijk is elke ruimte of structuur waarin mensen vanuit verschillende organisaties en achtergronden bij elkaar komen om gezamenlijk aan een doel te werken een learning community. Het beroepsonderwijs ziet veel in deze vorm van samenwerking met bedrijfsleven.

"Inholland: leergemeenschappen zijn versnellers van leven lang ontwikkelen"

Zo’n leergemeenschap kan op elk terrein, maar in dit geval gaat het om een leergemeenschap van mensen uit tuinbouwonderwijs, zowel hbo als mbo, en het bedrijfsleven in de glastuinbouw.

“Zomer 2018 of 2019 belde Jan-willem Donkers vanuit het CoE Groen”, vertelt Nico van Hemert, projectleider van het Praktijkcluster Tuinbouw en Uitgangsmaterialen/CIV Groen (de mbo-tegenhanger van het CoE). “Kunnen we niet gezamenlijk aan de slag, vroeg hij. Zorgen dat er in de glastuinbouw meer gedaan wordt met de uitgangspunten van het Nieuwe Telen.” Het gas erop!, was het idee, maar dan niet in letterlijke zin. “Donkers schreef een aanvraag en ik sprak met de meeting points over de deelname.”

Lees ook: Gas geven met het nieuwe telen

Het artikel dat onlangs verscheen op de website van het CoE Groen. 

Lees meer

 
Mbo was van groot belang in het project, zegt Van Hemert. “Ze hebben er een heel fijnmazig netwerk met ondernemers.” Een belangrijk element vormden de zeven meeting points. Die bestaan nu een jaar of tien. Het groene mbo heeft deze samen met bedrijven opgezet om beter samen te kunnen werken met dat groene bedrijfsleven. Het Praktijkcluster T&U/CIV Groen stimuleert de ontwikkeling ervan. In totaal nemen er nu meer dan driehonderd bedrijven deel aan de meeting points.

Keukentafelgesprekken

“Ontzettend leuk dat het hbo ons vroeg en we deze samenwerking konden realiseren”, zegt Engbers. Zo ontstond er samenwerking met Jasper den Besten, lector Nieuwe Teeltsystemen bij HAS Hogeschool, de drie andere groene hogescholen en dus de zeven meeting points van het Praktijkcluster (AgroLeeft in Zuid-Oost Nederland, Curio in Zuid-West Nederland, WHC/MBO Westland, Groen Onderwijscentrum Aalsmeer, Meetingpoint Geldermalsen, Meetingpoint Noord-Nederland in Zwolle en het VonkLab in Hoorn). En in totaal zo’n 35 bedrijven. Het project vanuit CoE Groen, werd gefinancierd door het ministerie van LNV en Regieorgaan SIA.

"Informele keukentafelgesprekken hebben veel effect gehad"

Het project begon in december 2019, “net voor corona.” Het hbo ging aan de slag met een enquête voor ondernemers om te achterhalen hoe zij tegenover het Nieuwe Telen stonden. Het mbo stelde op basis van die enquête haar vragenlijsten op en organiseerde informele gesprekken met ondernemers, studenten en vakdocenten. “Keukentafelgesprekken”, zegt Engbers. “Die hebben veel effect gehad.”

Natuurkundige principes

“Wat bleek?”, vervolgt hij, “ondernemers wisten er vaak wel van, van het Nieuwe Telen, en zagen er ook het nut van in. Maar ze vonden het complex om het teeltplan te veranderen en ‘datagestuurd’ te telen. Met name over de natuurkundige principes achter de nieuwe aanpak ontbrak het vaak aan kennis. Er was onzekerheid, en ze reageerden dat ze liever doorgingen op de manier zoals ze dat bijvoorbeeld al twintig jaar deden. ‘Dat moet mijn zoon maar gaan doen’, zei een ondernemer. Dat snap ik wel. Maar er is nu blijkbaar toch wat veranderd, want van die ondernemer in het bijzonder hoorde ik dat hij zich drie weken later had aangemeld voor een training bij Inholland over het Nieuwe Telen.”

De gesprekken hebben volgens hem verder tot bewustwording geleid, niet alleen bij een aantal ondernemers, maar zeker ook bij studenten en vakdocenten. Wat kun je bereiken op het gebied van energie en CO₂-uitstoot? Wat zijn de belemmeringen voor aanpassingen op het Nieuwe Telen? En wat zijn de voordelen ervan? Hoe pak je het aan, in één keer of met stappen?

En ten slotte werd besloten de module voor het Nieuwe Telen te herschrijven voor mbo. Met Kassim, dat staat voor kassimulatie, en een interactief leermiddel betreft om de energie-, vocht- en CO₂-balans van een moderne tuinbouwkas in beeld te brengen. Daar zit ook een game bij waarin gescoord kan worden op energiezuinig telen. “Dit is waarschijnlijk in januari of februari 2023 beschikbaar.”

Nieuwe leermiddelen

Ja, erkent Engbers, het project heeft alleen maar meer urgentie gekregen. “Waar voorheen ‘arbeid’ de centrale factor was voor de glastuinbouw is dat nu ‘energie’. Vooral conventionele bedrijven worden nu wel gedwongen om minder gas te gebruiken. Het Nieuwe Telen is dan een mooie kans. Bovendien, het is niet één recept, je kunt er ook met stapjes ingaan. Per bedrijf kun je kijken: wat kan ik bereiken?”

In een eventueel vervolg, denkt Engbers, kun je binnen meeting points bijvoorbeeld mbo-studenten koppelen aan bedrijven op dit thema (Het Nieuwe Telen) en gesprekken laten voeren. “Met een vakdocent die met student en een teler praat waarbij over en weer geleerd wordt.” Verder hebben de projectdeelnemers bij ondernemers behoefte geconstateerd aan een eenvoudige cursus over het Nieuwe Telen. “Die gaan we dus ook maken.”