Het ‘nieuwe goud’ vraagt om kennis, vaardigheden en waakzaamheid

Tekst: Michiel Elands
Foto's: Aeres Hogeschool

Data zijn voor veel studenten en ondernemers in de groene sector een abstract begrip. Niet voor Ayella Spaapen, medewerker van Aeres Hogeschool Dronten. ‘Het zijn gewoon stukjes informatie die aan een object hangen’, verwoordt de onderzoeker en docent, verbonden aan het lectoraat Circulair ondernemen in de Agri- en Foodbusiness. ‘En dat zie je terug in de hele voedselketen; van de temperatuur waaronder een plantje groeit tot aan de eiwitsamenstelling van een hamburger.’

"Een plaag in het veld kan dus makkelijk een meter verder zijn dan de data aangeven"

Het aanbod van data groeit razendsnel en door digitale ontwikkelingen is informatie ook sneller en beter beschikbaar. Volgens Corné Kempenaar, lector Precisielandbouw bij Aeres Hogeschool Dronten en onderzoeker bij Wageningen University & Research zijn die ontwikkelingen volop terug te zien bij de teelt van gewassen. Van data over perceel en bodem en de hoeveelheid geoogste gewassen tot welke routes de landbouwmachines hebben gevolgd en wat ze gedaan hebben. ‘En als in de winkel een barcode op een zakje groente zit, dan gaat daar een wereld aan data achter schuil, omdat partijen in de keten ook onderling data delen.’

Ayella Spaapen

Maar of al die data ook betrouwbaar is, staat voor Kempenaar allerminst bij voorbaat vast. En die kennis en waakzaamheid draagt hij ook over aan studenten. ‘Je kunt op een redelijk complexe manier via satellieten en camera’s de groene biomassa op een akker meten, maar helemaal nauwkeurig is het niet. Een plaag in het veld kan dus makkelijk een meter verder zijn dan de data aangeven.’

Spaapen concludeert dat het gebruik van data samengaat met het gebruik van gezond verstand. Tijdens haar masteropleiding heeft ze zelf onderzoek gedaan naar de inzet van blockchaintechnologie om data veilig en transparant te kunnen delen binnen de akkerbouwsector. ‘Dan zie je welke variabelen invloed hebben gehad op de verzamelde data, hoe je die informatie combineert met resultaten uit je eigen onderzoek en hoe je daar weer op kunt reflecteren. Zo’n gesprek gaan we aan met studenten: is de data betrouwbaar en valide?’

Vraag achter de vraag

Als Marien de Bakker, docent Applied geo-information Science (Geo Media Design) bij HAS Hogeschool, het over datawijsheid heeft, dan gaat het om de ‘vraag achter de vraag’. ‘Wat wil je weten van jouw klanten of waarom heb je informatie over de temperatuur in de stal nodig? Kortom: waar wil je op sturen en aan welke knoppen wil je draaien?’

"Welke handelingen kun je met de bulk aan data ook efficiënter maken en ga je daar als ondernemer in investeren"

In de praktijk leven veel vragen over de inzet van data, merkt De Bakker op. Als voorbeeld neemt de HAS-docent een veehouder die volop data via voerssystemen en de melkrobot tot zijn beschikking heeft, maar vooral een antwoord wil op de vraag hoe diervoeding ook meer productie oplevert. ‘En dat vraagt om inzichten, bijvoorbeeld via een dashboard of app, waar verschillende informatiestromen overzichtelijk bij elkaar komen.’

De eerste stap is dat je jouw bedrijfsproces goed in beeld hebt. Dat kan op het boerenerf zijn, waar door schaalgrootte het steeds ingewikkelder is om met eigen ogen de productie in de gaten te houden, maar ook in de logistiek of retail. ‘Stel dat je in een korte keten streekproducten wil verkopen. Dan wil je graag een beeld hebben van jouw klanten, hoe vaak ze komen en wat ze kopen. Door dit inzet van een klantenkaart kun je vervolgen weer gerichte marketing inzetten.’

De volgende stap is met de verzamelde data verbeteringen in het productieproces aan te brengen. De Bakker: ‘Kijk daarbij naar de behoefte die je als ondernemer hebt. Als je als bakkerij verspilling tegen wil gaan kan data over weermodellen nuttig zijn om te voorspellen wanneer het barbecueweer is en juist meer of minder stokbrood verkocht zal worden.’

De derde stap is het productieproces verder automatiseren. ‘Welke handelingen kun je met de bulk aan data ook efficiënter maken en ga je daar als ondernemer in investeren?’, illustreert De Bakker. ‘Juist hier komt het menselijke gevoel om de hoek kijken: en wil ik dit ook?’

Circulaire economie

De aandacht voor data groeit binnen het groen onderwijs. Volgens Spaapen van Aeres Hogeschool Dronten gaat het met name om de informatiestromen in de keten, van producenten tot consumenten van voedsel en in de ontwikkeling richting een circulaire economie. ‘Zo kan data tuinders helpen om inzichtelijk te maken hoeveel CO₂ ze afvangen of veehouders hoeveel emissies ze terugbrengen via nieuwe stalsystemen’, merkt ze op.

Hogescholen als Aeres Hogeschool Dronten en HAS hebben inmiddels teams van specialisten in huis die gezamenlijk een breed onderwijsprogramma kunnen bieden. ‘Generaliserend gezegd hebben we als onderwijs de afgelopen decennia te vaak naar een statistiekdocent gekeken’, zegt De Bakker. ‘Nu zoeken we veel meer de samenwerking op en brengen expertisegebieden samen.’

"We zijn dus in het onderwijs vooral op zoek naar succesverhalen die meerwaarde bieden aan een bedrijf."

De HAS-docent is ook projectmanager van het Datalab Agrifood. Het datalab ontwikkelt onder meer nieuwe trajecten, waaronder een masterclass voor studenten en professionals en de hbo-minor Datascience in AgriFood, waarbij HAS en Avans Hogeschool samen optrekken. ‘Het datalab is een praktijkomgeving, waarbinnen data scientists, it-ers en specialisten uit het agrifooddomein samenwerken. Studenten op mbo, hbo en wo-niveau gaan met datavraagstukken aan de slag, in afstudeer- en onderwijsprojecten en stages.’

Kempenaar en Spaapen merken op dat de interesse van studenten voor data heel divers is: de een wil zich graag verdiepen in datascience, terwijl de ander data als een noodzakelijk kwaad ziet. ‘Een blockchain, wat feitelijk niet meer is dan een keten van plekken (blocks) waar data staat opgeslagen, klinkt voor velen te ingewikkeld’, zegt Spaapen. ‘We zijn dus in het onderwijs vooral op zoek naar succesverhalen die meerwaarde bieden aan een bedrijf.’

Met tal van uitdagingen op het gebied van data, zoals precisielandbouw, big data, artificial intelligence en maatschappelijke vraagstukken als het klimaat, circulariteit en een steeds kritischere klant ontstaan ook nieuwe vraagstukken, zoals wie is de eigenaar van data en wat is ethisch verantwoord om de data ook in te zetten.

‘Dat een trekkerfabrikant data verzamelt over het benzineverbruik om voertuigen efficiënter te kunnen maken, is voor een boer best begrijpelijk’, zegt Kempenaar. ‘Maar als het gaat om gevoeligere informatie zoals de inzet van gewasbescherming, dan wil je die data niet zomaar met Jan en alleman delen.’ De Bakker: ‘Datawijsheid vraagt echt om kennis, vaardigheden en een houding ‘wie wordt er beter van mijn data?’