Actieplan Biologische landbouw: boeren, onderwijs en keten aan zet

Tekst: Marjolein van Dijk
Foto’s: Louis Bolk Instituut & Groenpact (gemaakt op de Warmonderhof, opleidingscollectief voor biologisch-dynamische landbouw in Dronten)

Europa wil als eerste continent volledig klimaatpositief zijn in 2050. Deze ambitie is vastgelegd in de Green Deal. Een onderdeel hiervan is de Europese Farm to Fork Strategie. Michaël Wilde is de directeur van Bionext, de ketenorganisatie van de biologische sector. “Biologische landbouw speelt zo’n positieve rol voor het klimaat. Maar ook voor een gezondere bodem, schoner water, minder emissies, meer biodiversiteit en meer dierenwelzijn.” Dit geldt ook voor andere minder intensieve vormen van landbouw, zoals natuurinclusieve landbouw of kringlooplandbouw. “Maar alleen voor biologische landbouw is er een Europees keurmerk. Dus daar gaan we voor.”

Het Actieplan Biologische landbouw van het ministerie van LNV

Waarom Nederland onderaan bungelt

Waar in Oostenrijk maar liefst 26% van de landbouwgrond biologisch is, bungelt Nederland bijna onderaan de lijst met 4%. Hoe komt dat? Michaël: “Wij zijn al 40 jaar bezig om ons te positioneren als de tweede grootste agro-exporteur van de wereld. Ons verhaal draait om technologie en efficiëntie. En daar zijn we trots op. Hoeveel graan kunnen we uit een vierkante meter halen? We zien voeding als een handelsproduct. Er is minder aandacht voor de impact op de lange termijn. Andere landen hebben aandacht besteed aan het biologische overheidskeurmerk, maar Nederland niet.”

Michaël Wilde van Bionext

"Ons verhaal draait om technologie en efficiëntie. En daar zijn we trots op. Er is minder aandacht voor de impact op de lange termijn."

En er zijn nog meer redenen. “Nederland is best een zuinig volkje. We geven van alle Europeanen het minste geld uit aan eten, samen met de Portugezen. We associëren biologisch vooral met duur en minder met waardevol. Ook hebben we eigenlijk heel weinig contact met ons voedsel. In andere landen hebben mensen meer kennis over voedsel. In ons dichtbevolkte, welvarende land halen we ons voedsel in de winkel. Als je geen verbondenheid hebt met je eten, denk je ook minder snel na over dierenwelzijn, het milieu of je gezondheid. Eén van onze aanbevelingen is dan ook om al met de allerjongste kinderen te beginnen. Leg ze uit waar eten vandaan komt.”

Veel vooroordelen en weerstand

Michaël geeft al 18 jaar gastcolleges in het groen onderwijs, van Wageningen University tot op het mbo. “Er is nog weinig kennis over biologisch. Zelfs bij docenten. Vaak ben ik het eerste half uur in gesprek over de vele vooroordelen die er heersen. Sommige studenten durven zelfs niet in de klas te vertellen dat ze thuis een biologisch bedrijf hebben.” Om de feitelijke, wetenschappelijk onderbouwde kennis over biologische landbouw te verspreiden, brengt Bionext greenpapers uit. “Verder denk ik dat het heel belangrijk is om docenten en studenten mee te nemen naar biologische bedrijven. Dan kunnen ze horen hoe het verdienmodel eruitziet. En ontdekken dat ze daar ook volop werken met technologie en mooie trekkers.”

Lees ook: interview met practor kringlooplandbouw Ruud Hendriks

Onderwijs pakt uitdaging op

“Het onderwijs heeft deze uitdaging al opgepakt,” vertelt Miriam van Bree, netwerkregisseur van het Praktijkcluster Agro van CIV Groen. Zo is Aeres gestart met een groot project om biologisch onderdeel te laten zijn van al haar agro-mbo-opleidingen. Ook komen er vier ‘Bio-spots’ rondom Aeres MBO-locaties. Hier kunnen ondernemers en onderwijs elkaar ontmoeten, leren kennen en samenwerken. Verder is er aandacht voor de doorstroom, bijvoorbeeld naar de opleiding biologische melkveehouderij van HVHL in Leeuwarden. Hoe kan de kennis over biologische landbouw nog breder beschikbaar komen in het onderwijs? “Over deze vraag gaat het ministerie van LNV in gesprek met partners in het Groenpact. Zij zullen ook de mogelijkheden voor biologisch georiënteerde lectoraten en practoraten onderzoeken.”

Miriam van Bree, netwerkregisseur van het Praktijkcluster Agro van CIV Groen

"Er komen Bio-spots rondom Aeres mbo-locaties. Hier kunnen ondernemers en onderwijs elkaar ontmoeten, leren kennen en samenwerken."

Puzzels en oplossingen

Het actieplan is omvangrijk en staat vol concrete oplossingen. Zo komt er een landelijke helpdesk bij RVO voor agrariërs die willen omschakelen naar biologische landbouw. Ook krijgen biologische boeren vanaf deze zomer meer kans om grond te pachten bij de overheid, dankzij een duurzaamheidscriterium. Toch blijft de overstap naar biologisch uitdagend. “Het kent financiële, economische, sociale en technische puzzels,” zegt Ilse Geijzendorffer, bevlogen directeur-bestuurder van het Louis Bolk Instituut: hét kennisinstituut voor duurzame landbouw, voeding en gezondheid.

Ilse Geijzendorffer van het Louis Bolk Instituut

Het instituut doet onder andere onderzoek naar de behoeften van boeren. “Omdat het zo veelomvattend is, willen boeren graag vrij en vrijblijvend praten over hun volgende stap, is onze ervaring. Het initiatief Boerenperspectief is daar een mooi antwoord op. We ondersteunen ook het Groenboerenplan. Wat hebben boeren nodig? Ik wil ook echt meegeven aan studenten: je hoeft niet in één keer om. Je kunt ook kleine stapjes richting biologisch maken. Er zijn zoveel smaken om te proberen. Gun het jezelf om te proeven.”

"Ik wil dat echt meegeven aan studenten. Je kunt ook kleine stapjes maken. Gun het jezelf om te proeven."

Drie manieren om de volgende stap te zetten

Boerenperspectief

Boerenperspectief wil boeren en boerinnen ‘een veilige tussenruimte’ bieden om hun afwegingen te maken. Om los te komen van oude patronen en een nieuwe weg te zoeken. Met vallen en opstaan. Boer voor boer. Een weg waarvan de politiek en de samenleving zeggen: ‘wij hebben jullie nodig om oplossingen te bieden voor vraagstukken als klimaatverandering, biodiversiteit, luchtkwaliteit etc. En wij geven jullie daarvoor het vertrouwen, de kaders en de middelen om die weg te gaan’.

Groenboerenplan

Vertegenwoordigers en ondersteuners van biologische, biodynamische, kringloop- en  agro-ecologische boeren hebben vanuit hun ervaring 10 wezenlijke veranderpunten opgesteld die groene boeren werkelijk zouden ondersteunen bij de transitie naar een duurzame landbouw.

Demobedrijven

Demobedrijven zijn agrarische ondernemingen die de omschakeling naar biologisch al grotendeels hebben gemaakt. Zij hebben een subsidie gekregen voor voorlichtingsactiviteiten op hun bedrijf. Hiermee dienen zij als inspirerend praktijkvoorbeeld.

 

Bio in de winkelschappen

In het Actieplan Biologisch zijn supermarkten opgenomen als onderdeel van de oplossing. Het Ministerie van LNV wil dat supermarkten meer biologische producten aanbieden. De druk van de overheid om in actie te komen is groot. “De nadruk is lang gelegd op de keuze van de welvarende consument, terwijl ook partijen in de keten hun verantwoordelijkheid kunnen én willen nemen. Neem bijvoorbeeld HAK groenten. Zij positioneren zich als koploper in duurzaamheid met de recente intentieverklaring voor 100% biologisch.”

Het winkeltje van de Warmonderhof

Ten slotte wijst Ilse nog op een belangrijk aandachtsgebied: de afzetmarkt. “Die moet groeien als we meer biologische productie willen. Maar andere landen zijn in beweging gekomen en dat maakt onze buitenlandse afzetmarkt kleiner. Neem bijvoorbeeld wortels. Die exportmarkt is kleiner geworden. Dat vangen we niet op door elke avond maar hutspot te gaan eten. Het vraagt om een verandering van het type biologische producten dat we produceren.”

Het Ministerie van LNV wil er met het actieplan voor zorgen dat de consument het biologisch keurmerk herkent en weet waar het voor staat. De overheid zelf wil het goede voorbeeld geven: 25% van het aanbod in de overheidskantines is biologisch.