Studenten laten nadenken over transities

Tekst: Ton van den Born
Foto’s: Shutterstock & Groenpact

Het meest opvallend zijn de discussies en protesten rond de stikstofcrisis. Maar het gesprek over het perspectief voor de sector en de veranderingen voor het voedselsysteem is breder dan dat. Het gaat niet alleen over de boeren, maar ook over ketenpartijen, banken, supermarkten, slachterijen, veevoerbedrijven en kunstmestleveranciers. Het gaat over de relatie met de overheid, de internationale betekenis van de Nederlandse landbouw, over natuur en het gedrag van de consument.

Hoe kijken groene hogescholen naar het perspectief voor natuur en landbouw en de benodigde transities? Hoe bereiden ze studenten voor op de toekomst? En wat is de visie van lector Patrick Huntjens, die onderzoek doet naar sociale, ecologische en economische duurzaamheid.

Groene veranderaars

‘De maatschappij vraagt om 'groene veranderaars’ is te lezen in een verklaring van Aeres Hogeschool. Daar wil de hogeschool aan werken nu de landbouw in een omvangrijk transitieproces komt. “Het is de taak van Aeres, met haar docenten en onderzoekers, om het perspectief (van boeren in Nederland) te versterken.” De hogeschool verwacht dat: ‘de Nederlandse landbouw een onmisbare schakel (zal) blijven in de zorg voor voldoende en veilig voedsel in de wereld’.

Studenten van Aeres Hogeschool leren hierin hun eigen keuzes te maken. “Hoewel de stikstofplannen veel weerstand oproepen”, zegt Corné Kocks, lector precisielandbouw, “proberen we met ons onderzoeksprogramma een gidsrol te vervullen in de groene transitie. En om groene veranderaars op te leiden moet je soms tegen de stroom durven ingaan.”

"Het gaat over hun eigen toekomst die op het spel staat"

Voor docenten soms lastig, denkt hij. “Bij heikele onderwerpen als de stikstofdiscussie is het belangrijk dat die docenten goed met de emoties kunnen omgaan. Als docent kun je nog zo goed de feiten kennen, maar als je studenten in de weerstand zitten, heeft het geen zin hen met feiten om de oren te slaan. Zorg eerst dat die emotie weg is en probeer studenten daarna iets bij te brengen.”

Patrick Huntjens, lector bij Hogeschool Inholland en transitie-hoogleraar bij Maastricht University, zegt dat hij geen enkele moeite heeft om zijn studenten mee te krijgen. “Ik hoef ze echt niet uit te leggen waarom duurzaamheidstransities nodig zijn. Het gaat over hun eigen toekomst die op het spel staat.”

Duurzaam, gezond en rechtvaardig

Bij Inholland onderzoekt Huntjens met zijn lectoraat ‘Sociale Innovaties in het Groene Domein’ hoe een transitie naar een duurzame, gezonde en rechtvaardige samenleving eruit kan zien. Wat betekent dat voor voedselproductie en -consumptie (lokaler, korte ketens, ecologische principes) en voor de economie (circulair)? Wat betekent het voor de samenleving (die in zijn woorden humaner en eerlijker moet worden en regeneratief in plaats van destructief voor mens en natuur)? Dit onderzoek gaat vaak in samenwerking met lectoren op verwante onderzoeksgebieden van Aeres, HAS Green Academy en Hogeschool Van Hall Larenstein.

"Alleen door natuur en landbouw samen te laten werken, kunnen we voedselzekerheid en een duurzame toekomst realiseren."

Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar de realisatie van natuurinclusief ondernemen in de landbouw. “Van levensbelang”, vindt Gerry Kouwenhoven, lector ‘Investeren in circulaire land- en tuinbouw’ bij Hogeschool Inholland. “Alleen door natuur en landbouw samen te laten werken, kunnen we voedselzekerheid en een duurzame toekomst realiseren.”

De hogeschool is met Wageningen, andere hogescholen en bedrijfsleven betrokken in een onderzoeksprogramma over transitie in het landelijk gebied en een programma over transitie naar een duurzaam voedselsysteem. Meerjarige en gesubsidieerde programma’s waarin met de studenten alle aspecten van deze transities uitgebreid in ogenschouw worden genomen.

Antigif

Hoe doet Hogeschool Inholland dat? “We werken met studenten aan verschillende gebiedsprocessen”, vertelt Huntjens. In Limburg, Midden Delfland, Eemland of in de Achterhoek met Van Hall Larenstein en Wageningen. En de ‘Circulaire Greenport’, het tuinbouwgebied tussen Rotterdam en het Westland. “Dat is een typisch voorbeeld van hoe in samenwerking op allerlei thema’s zoals energie, woningbouw en waterkwaliteit, aan nieuw perspectief wordt gewerkt. We proberen dan verschillende deeltransities met elkaar in verband te brengen.”

"Ons onderwijs is gericht op ontwikkeling van vaardigheden om transities te realiseren"

“Bij ons is het streven om onderwijs en onderzoek zoveel mogelijk te verweven. We zijn betrokken bij wel dertig of veertig living labs (onderzoek met gebiedspartners). Studenten leren er dat verschillende deeltransities samenhangen. Ons onderwijs is gericht op ontwikkeling van vaardigheden om die transities te realiseren. Bijvoorbeeld in de minor: ‘Samen werken aan de toekomstbestendige stad’.”

"Ik adviseer studenten dan in gesprek te gaan met andersdenkenden. Dialoog is het antigif tegen polarisatie"

Onderdeel van deze aanpak is ook de vraag waar je als samenleving naartoe wilt, welke waarden in de toekomst een plek moeten krijgen en wat je belangrijk vindt. “Ik adviseer studenten dan in gesprek te gaan met andersdenkenden. Luister actief naar hen! Zo’n dialoog is ook een actieve zoektocht en bovendien is het antigif tegen polarisatie.” Juist dat antigif is bijvoorbeeld in de stikstofdiscussie zeer gewenst.

Huntjens’ visie op een meer humane en eerlijke samenleving

Lector Patrick Huntjens schreef het boek Towards a Natural Social Contract (2021). Het boek gaat over de transitie naar een duurzame, gezonde en eerlijke samenleving. Een samenleving die humaner en eerlijker is en vooral minder destructief voor mens en natuur. Hij ziet een noodzakelijke transitie: van onze huidige benadering waarin de individuele mens en economische groei centraal staan, naar een meer ecocentrisch en regeneratief model. Daarmee kunnen we onze samenleving en onze planeet gezond houden, ook voor toekomstige generaties.

Lees meer

Stevige discussies

Huntjes praat op het ministerie van LNV en bij provincies mee over beleid en de transitie naar een nieuw voedselsysteem. “Soms stevige discussies”, zegt hij. Want het is in zijn ogen behoorlijk ingrijpend. “Wil je de omslag maken, dan moet je breed kijken, vanuit een systeembril. Het gaat over de inrichting en ordening van onze samenleving als geheel, over de noodzaak van een ander economisch systeem en een nieuw Natuurlijk Sociaal Contract.”

Daarmee doelt hij op een samenleving waarin de relatie tussen mensen onderling en tussen mens en natuur hersteld kan worden. “Als sociale wezens zijn we geëvolueerd om rekening met elkaar te houden, maar dat komt niet altijd tot zijn recht in de marktsamenleving waarin we nu gevangen zitten.”

"Er zijn veel meer betrokkenen en belanghebbenden zijn dan alleen boeren, ketenpartijen en overheid"

Het betekent volgens Huntjens dat er dan veel meer betrokkenen en belanghebbenden zijn dan alleen boeren, ketenpartijen en overheid. “Denk bijvoorbeeld ook aan de financiële sector, media, onderzoeks- en onderwijsinstellingen en de civil society in brede zin: niet alleen ngo’s, maar ook individuele burgers, burgerinitiatieven, coöperaties, verenigingen, stichtingen en clubs.”

Hij ziet het stikstofprobleem als een symptoom van een dieperliggend probleem. “We worden als samenleving als het ware gekidnapt door een systeem dat gericht is op economische groei, op vrije marktwerking en op technologische innovaties waarin de burger alleen nog maar als consument wordt beschouwd.”

Daar lopen volgens hem ook de boeren tegenaan die het anders willen doen, en bijvoorbeeld natuurinclusief willen ondernemen. Maar Huntjens ziet juist bij hen ook het perspectief als het gaat om een duurzamer, gezonder en eerlijker voedselsysteem. Zij zijn de voorlopers.

Meer luisteren over dit onderwerp

Luister ook naar de podcast van Onderzoekers over de Toekomst (30 augustus 2022) waarin Patrick Huntjens zijn visie geeft op een duurzamere samenleving, stikstofcrisis en de rol van het onderwijs.

Of naar de podcast van Lex Bohlmeijer (De Correspondent) met Noelle Aarts (27 augustus 2022), hoogleraar socio-ecologische interacties aan Radboud Universiteit Nijmegen. Volgens Aarts begint de uitweg uit de crisis met begrip voor de boeren; snappen waarom ze boos zijn en begrijpen wat we kunnen doen om hen, de natuur en onszelf te redden. 

Wageningse onderzoekers over het voedselsysteem

In het boek ‘Tien miljard monden’ (2020) zetten tachtig onderzoekers van Wageningen University & Research hun visie op de toekomst van de landbouw uiteen. De Nederlandse landbouw, gesteund door de kennis uit Wageningen, heeft zichzelf lang tot doel gesteld om ‘de wereld te voeden’. Trots op onze exportcijfers.
Dat beeld is langzaam aan het kantelen. De vraag is niet, hoe voeden we de wereld in 2050, zo wordt er in ‘Tien miljard monden’ gesteld, maar hoe zorgen we in 2050 voor voldoende gezond voedsel met respect voor onze planeet en alle mensen en dieren die er leven?
Het antwoord op die vraag kan uiteenlopen afhankelijk van wereldbeelden, visies en belangen. In het boek wordt behalve aan circulaire en biologische landbouw toch ook gedacht aan technologische innovaties. En verder aan genetische modificatie en veredeling en aan de rol van andere actoren in de voedselketen, consumenten bijvoorbeeld. Die kunnen ook bewust kiezen voor korte ketens, lokaal voedsel, een vegetarisch menu of andere eiwitbronnen.

Lees meer