Natuur is toch resource nummer 1 voor je bedrijf

Op het podium in Hogeschool Van Hall Larenstein zitten drie jonge boeren op hoge krukken, microfoon in de hand. Ze ondernemen natuurinclusief. In antwoord op vragen van Amber Laan, die ook een bedrijf runt met veel aandacht voor natuur, vertellen ze wat het inhoudt. Ruim honderd mensen zijn 27 november naar de landelijke onderwijsdag natuurinclusieve landbouw in Velp gekomen. Onderwerp van gesprek: wat is natuurinclusiviteit? Hoe geef je het vorm? En wat vraagt het van onderwijs?

Publicatiedatum: 11-12-2023

Tekst: Ton van den Born
Fotografie: Ton van den Born & Ellen Reuver

Mooi, natuurinclusief ondernemen, vindt Roy Meijer, melkveehouder en voorzitter van het NAJK, “maar het belangrijkste blijft toch de cashflow.” In natuurinclusieve landbouw gaat het om ecologisch duurzame voedselproductie op een economisch gezond bedrijf.

"Ecosysteemdiensten worden niet of nauwelijks herkend, laat staan financieel verrekend"

Dus met aandacht en zorg voor de vele voordelen van de natuur. Maar die baten, een halfuurtje eerder door de Wageningse bioloog Arnold van Vliet aangeduid als ecosysteemdiensten, worden niet of nauwelijks herkend, laat staan financieel verrekend. Denk aan bestuiving, waterberging, plaagonderdrukking, klimaatregulering en veel meer. “Er is weinig concreets over omvang en waarde van die ecosysteemdiensten bekend. Maar wel steeds meer dat verlies aan biodiversiteit allerlei risico’s voor de bedrijfsvoering met zich meebrengt. Zoals productieverlies, maar ook imagoschade.”

Je moet die ecosysteemdiensten als waardevol benoemen wil je de omslag naar natuurinclusief ondernemen maken, vindt hij. “Met alleen pleiten voor de intrinsieke waarde van natuur gaan we het niet redden.”

Het is mooi als je bijvoorbeeld een ecovergoeding hebt of een bijdrage vanuit het ANLb (agrarisch natuur- en landschapsbeheer), zoals compensatie voor weidevogelbeheer. Maar er is ook meer activiteit nodig op de markt, vindt jonge boer Bob Keurentjes.

Van der Wal blijft optimistisch

Bij de aanwezige onderwijsmensen, zo’n twintig agrarisch ondernemers en een aantal overheidsvertegenwoordigers is behoorlijk veel overeenstemming over de achteruitgang van natuurkwaliteit op agrarisch land. Dat blijkt uit een poll waaraan het publiek via een app kan deelnemen. Ze zien grotendeels de noodzaak van natuurinclusiviteit.

Die noodzaak was eerder op de dag ook de boodschap van Christianne van der Wal, demissionair minister voor Natuur en Stikstof. Ze werd bij de ingang van de hogeschool opgewacht door activisten met klimaatzorgen die willen dat politiek, en de hogeschool zelf, een duidelijke keuze tegen intensieve landbouw maakt.

Maar behalve misschien de partij die een paar dagen eerder de grootste is geworden, vindt al een groot deel van de politiek dat landbouw duurzamer moet en veeteelt in Nederland kleiner kan. Dat landbouw en natuur meer hand in hand moeten gaan. Vraag is alleen: hoe krijgen we dat voor elkaar?

“En de vraag is nu wat de verschuiving in het politieke landschap betekent voor het boerenlandschap”, zegt Van der Wal. Ze blijft optimistisch. “Wat er straks ook voor coalitie komt, de natuur blijft aandacht vragen. De transitie naar natuurinclusiviteit gaat zeker lukken. Het is juist slim voor je verdienmodel, want natuur is toch resource nummer 1.”

"Denk aan de aarde en doe meer zoals opa"

Nooit echt veilig

Toch heeft melkveehouder Tom Lugtenberg nog wel een vraag aan de minister. Hij schetst hoe zijn opa boerde in een tijd dat het adagium was: ‘wel gebruik van de natuur, maar geen misbruik’. Bij zijn ouders was de houding ‘maximalisatie’. Het was de naoorlogse tijd van Mansholt en nooit meer honger. Voor hem is nu de gedachte: ‘denk aan de aarde en doe meer zoals opa.’ Maar wat een schrik toen hij ondanks alles in 2022 werd aangemerkt als piekbelaster.

Van der Wal legt uit dat Remkes met die term kwam om zaken te versnellen. Het was bedoeld om mensen de kans te bieden vervroegd te stoppen, uitstoot te beperken of het bedrijf te verplaatsen. Vrijwillig. Lugtenberg: “Moet je dat dan niet beter uitleggen als overheid?” En, “bij ons was de gedachte: Wanneer is de politiek nu eens tevreden? We zijn nooit echt veilig.”

“Daarom is het ook zo jammer dat er geen landbouwakkoord is gekomen”, zegt Van der Wal. “Er is nu nog geen zicht op hoe het agrarisch ondernemerschap van de toekomst eruit ziet en welke verdienmodellen er dan zijn.”

Ons soort mensen

Dan onderwijs. Wat betekent dit zowel in verdieping als op meer toegepast niveau?

Noëlle Aarts, hoogleraar socio-ecologische interacties aan de Radboud Universiteit Nijmegen, is de eerste spreker van de dag. Ze spreekt over de verloren verbinding met de natuur. Ze baseert zich onder anderen op filosofen zoals Erich Fromm en Bruno Latour. Fromm legt uit hoe we als mensen een superieure verhouding tot de natuur hebben gekregen. En Latour pleit voor een herbezinning op onze verstoorde verhouding met de planeet.

"We moeten niet alleen werken aan hernieuwd contact met de natuur, maar ook met de ander en met onszelf"

Aarts concludeert dat we niet alleen moeten werken aan hernieuwd contact met de natuur, maar ook met de ander en met onszelf. “Want praat je alleen met ‘Ons Soort Mensen’ – mensen die je gedachten bevestigen en versterken – dan kom je niet verder. Binnen netwerken van gelijkgestemden veranderen meningen al gauw in onwrikbare waarheden.”

Noëlle Aarts

De oplossing is volgens haar dat je relaties aangaat. “Als we ons verbonden voelen, deel van een groter geheel - iets dat bij kinderen nog heel natuurlijk is - kunnen we samen kijken hoe natuurinclusiviteit eruit kan zien. Binnen landbouw en ook daarbuiten (zoals bouw, gezondheid, financiële sector, water en infrastructuur).” Dat kan bijvoorbeeld in onderwijsprojecten zoals living labs en ecoschools, denkt ze, en je ziet het ook in burgerraden en de erkenning van rechten voor de natuur. Verder is er sinds vorig jaar gesprek in het Natuurinclusief Nationaal Overleg (NiNO).

“Hoe kun je elkaar vinden?”, zegt Aarts. Ze vertelt terwijl mensen werksessies volgen nog over de ontmoeting van milieuactivist Johan Vollenbroek met jonge boeren van Farmers Defence Force. Vollenbroek ging open met hen in gesprek. Hij kon ze niet overtuigen, maar ze spraken af om een vervolggesprek te voeren. “We moeten iedereen de tijd geven.” En, “een probleem is pas opgelost als het voor iedereen is opgelost.”

Lees ook: Interview met Ine Sturkeboom, practor natuurinclusieve landbouw

Mentale ruimte

Wat Ron Methorst, lector omgevingsinclusief ondernemen bij Aeres Hogeschool Dronten, zegt ligt in dezelfde lijn: er is een andere mindset nodig. Het is volgens hem zaak om bij vmbo’ers, mbo’ers en hbo’ers de mentale ruimte te vergroten zodat ze eerder kansen herkennen die er óók zijn.

Ron Methorst

“Het is ingewikkeld want hun ouders hebben het agrarisch bedrijf ontwikkeld in een tijd dat het vooral ging om effectief en veel produceren. Bovendien zien ze de dwingende financiële structuren van investeren en terugverdienen.”

“De vraag is nu: mag het anders worden van jou? Mag een volgende generatie het anders gaan doen? We merken dat veel jonge boeren open staan om nieuwe routes te zoeken, maar ze kunnen dit niet alleen.”