Naar een toekomstbestendige blauwgroene arbeidsmarkt

Lees hier de volledige reflectie op de ROA rapporten

Tekst: Kirsten van Valkenburg
Beeldmateriaal: Imagro & Vrij van Vorm

Ons voedselsysteem moet duurzamer, onze bodem en ons water gezonder en onze natuur robuuster. Tel daar klimaatadaptatie en het tegengaan van klimaatverandering bij op en het is duidelijk: we leven in een tijd die bol staat van de transities. En bij al die transities is blauwgroen de sleutel.

Met hoeveel menskracht kunnen we de komende jaren deze veranderingen vormgeven? Dat staat in de update ‘Arbeidsmarktmonitor voor de groene sector 2024’ door Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van maart 2025. De arbeidsmarktmonitor geeft de ontwikkelingen van studentaantallen in groene opleidingen en de doorstroom naar de arbeidsmarkt. Het tegelijk verschenen onderzoek ‘Transferwaarde van groene opleidingen’ door ROA laat zien dat groen opgeleiden ook in andere sectoren van waarde zijn.

De onderwijsinstellingen en werkgevers en werknemers, vertegenwoordigd in de stuurgroep Arbeidsmarkt van Groenpact, publiceerden een reflectie op de onderzoeken door ROA. Deze reflectie biedt inzicht aan de bevindingen uit de onderzoeken en duiding van de uitkomsten. Ook laat het document zien hoeveel er al gebeurt en wat de blauwgroene sector nog te doen heeft.

Lees hier de reflectie bij ROA Onderzoeken (maart 2025)

Aandacht voor veranderkracht

De duurzaamheidsopgaven vragen om een robuuste en wendbare blauwgroene arbeidsmarkt, want de transitieopgaven zijn uitermate complex. Om aan de slag te gaan met deze opgaven is brede veranderkracht in sectoren nodig én samenwerking tussen sectoren.

"Met hoeveel menskracht kunnen we de komende jaren deze veranderingen vormgeven?"

Voor de route naar een toekomstbestendige arbeidsmarkt omarmen de opstellers van de reflectie het advies van de Sociaal-Economische Raad (SER): ‘Werken aan veranderkracht’. De SER pleit voor gerichte en meer samenhangende aandacht voor de blauwgroene arbeidsmarkt en het blauwgroene leren en innoveren. Dat kan deels bereikt worden door gewoon te doen, aldus de SER, want er zijn al elementen van een kennisinfrastructuur die een basis bieden. Tegelijkertijd is dat niet voldoende voor de benodigde systeemtransitie. Om dat voor elkaar te krijgen is ook ‘stimulerend, samenhangend en consistent beleid met oog voor de lange termijn’ nodig, schrijft de SER.

Blauwgroene arbeidsmarkt: volop in beweging

Op dit moment verandert vrijwel elke blauwgroene baan, omdat de context verandert. Aan de ene kant is er een groeiende behoefte aan specialistische groene kennis. Denk aan hoveniers en groenvoorzieners die nieuwe kennis nodig hebben over bomen, heesters en planten die passen bij ons veranderend klimaat.

Aan de andere kant hebben werkenden in blauwgroene banen steeds meer kennis uit andere sectoren nodig om hun werk goed te kunnen uitvoeren. Zo is in de glastuinbouw steeds meer technische en technologische kennis nodig.

Ook niet-groene banen veranderen, er is blauwgroene kennis nodig daar waar deze banen raken aan duurzame uitdagingen. Technisch opgeleide constructeurs moeten nu daktuinen en de bijbehorende bewatering en onderhoudsinstallaties meenemen in hun berekeningen. Of kijk naar de zorg: daar is behoefte aan kennis over preventieve, gezonde voeding en een duurzame leefstijl.

"Waak voor overschatting van de maakbaarheid van de arbeidsmarkt"

Werkenden kiezen hun eigen route

Met de veranderende arbeidsmarkt is de veronderstelling dat opleidingen alleen maar opleiden voor bijbehorende beroepen achterhaald. Uit de ROA-onderzoeken blijkt dat blauwgroene gediplomeerden ook migreren naar andere sectoren. Dat is juist goed vanwege de complexiteit van alle uitdagingen, staat in de reflectie te lezen. Tegelijkertijd is de groene sector aantrekkelijk voor een scala aan afgestudeerden uit niet-groene opleidingen. De opstellers van de reflectie waarschuwen dan ook: ‘Waak voor overschatting van de maakbaarheid van de arbeidsmarkt.’

Groene kennis belangrijk

De instroom in het groene onderwijs daalt, laat de ROA-update zien. Dat is vooral zichtbaar op mbo-niveau. En in het hoger onderwijs zwakt de toename van het aantal deelnemers af. De daling is vooral het gevolg van demografische ontwikkelingen en is vergelijkbaar met de algemene trend in andere sectoren.

Met de arbeidsmarktvraag en de dalende aantallen studenten blijft voldoende instroom in het groene domein nodig, want specialistische groene kennis blijft onverminderd belangrijk. Het ROA-onderzoek naar transferwaarde laat zien dat het groene onderwijs dat goed kan: opleiden voor de groene arbeidsmarkt. Donkergroen opgeleiden kiezen vooral voor donkergroene sectoren en zijn meer dan gemiddeld tevreden over de aansluiting op de arbeidsmarkt. Dat is waardevol en laat de hoge kwaliteit van het onderwijs zien.

"Donkergroen opgeleiden kiezen vooral voor donkergroene sectoren en zijn meer dan gemiddeld tevreden"

Leven Lang Ontwikkelen cruciaal

De onderwijsinstellingen en werkgevers en werknemers benadrukken dat Leven Lang Ontwikkelen (LLO) cruciaal is. LLO is een integraal onderdeel van de benodigde kennisinfrastructuur voor een toekomstbestendige, wendbare arbeidsmarkt. Mede daarom hebben onderwijsinstellingen, werkgevers en werknemers nadrukkelijke aandacht voor LLO.

LLO is in de blauwgroene sector onder andere onmisbaar bij de verdere inzet op technologie. Technologie is essentieel bij verduurzaming, denk aan precisieteelt in de akkerbouw. Ook bij productiviteitsverhoging speelt technologie een rol, zo benoemt de glastuinbouwsector autonome teelt met robotisering, digitalisering en AI een cruciale ambitie.

Behoefte aan aanvullende data

De onderwijsinstellingen en de werkgevers en werknemers benoemen de ROA-onderzoeken als waardevol, maar hebben ook behoefte aan aanvullende, meer gedetailleerde data. Stakeholders gaan met elkaar in gesprek over aansluiting en afstemming van verschillende onderzoeken.