Ecosysteemdiensten, de economische waarde van natuur

Dat we de waarde van de natuur als grenzeloos en vanzelfsprekend zien, verandert langzamerhand. Ontbossing, biodiversiteitsverlies en vervuiling leveren veel verlies op. Deze verborgen kosten zitten meestal nog niet in rekenmodellen waar studenten en bedrijven mee rekenen. Moeten we dat niet meenemen? Met ecosysteemdiensten bijvoorbeeld. Een interview met Vince van ’t Hoff van FSD.

Publicatiedatum: 7-02-2025

Tekst: Ton van den Born
Fotografie: privé en Shutterstock

Het idee dat je geldwaarde geeft aan natuur is best revolutionair. Natuur werd altijd als een onbeperkte en kosteloze hulpbron beschouwd. “Omdat je het niet kunt verkopen, kreeg het geen prijskaartje,” zegt Vince van ’t Hoff. Nog steeds niet, want “bestuivers zoals wilde bijen sturen je geen rekening voor het bestuiven van de planten op je perceel. Dat doen ze gratis.”

Van ’t Hoff werkt sinds vier jaar als program officer bij FSD, de Foundation for Sustainable Development. In een Tegenlicht-uitzending van eind 2024 werd hij aangeduid als natuurtaxateur. Wel een accurate omschrijving, vindt hij.

Vince van 't Hoff

Aan de basis van FSD, in het jaar 2000, stonden Dolf de Groot, die in Wageningen onder meer doceerde over ecosysteemanalyse, en de Wageningse bioloog Arnold van Vliet. Het ging FSD om natuurbehoud, duurzaam gebruik van natuurlijke ecosystemen en delen van kennis over onze omgang en afhankelijkheid van de natuur. En hoe zouden bedrijven, organisaties en lokale overheden kunnen bijdragen?

Ze zagen een kans in onderscheiden van ecosysteemdiensten die ook facetten van de natuur waar je geen prijskaartje aan kunt hangen op de balans zet. Denk aan bestuiving, waterberging, plaagonderdrukking, klimaatregulering, kustbescherming, koolstofvastlegging, voedsel, schoonheid, recreatieruimte. Hoe zijn deze diensten in geld uit te drukken?

"Geef je ecosysteemdiensten geldwaarde, dan kan de natuur worden opgenomen in de balans"

In 2008 werd de ESVD gelanceerd, de Ecosystem Services Valuation Database, een dataset met gestandaardiseerde waardeberekeningen van ecosysteemdiensten. “De Groot zag dat onderzoek en kennis over de waarde van de natuur over de hele wereld werd uitgevoerd”, zegt Van ‘t Hoff. “Als we die kennis in één database onderbrengen, bedacht hij, open source en gratis en publiek toegankelijk, kan dat wereldwijd gevolgen hebben voor economie en natuur.”

Wielewaal

Geef je ecosysteemdiensten geldwaarde, dan kan de natuur worden opgenomen in de balans. Bedrijven, overheden en financiële instellingen zullen andere beslissingen nemen. Het loont dan immers om in natuur te investeren.

Een mooi voorbeeld is landgoed De Wielewaal, een bosgebied van 142 hectare bij Eindhoven. De gemeente kocht dat aan voor 29 miljoen euro. FSD berekende de maatschappelijke waarde voor onder meer gezondheid, recreatie, koolstofvastlegging en waterregulering op wel 100 miljoen euro over een periode van dertig jaar. Een inschatting, zegt Van ’t Hoff. “Het kan nog veranderen. Maar het laat wel zien dat natuurbehoud van grote waarde is. Zeker in zo’n verstedelijkt gebied.”

FSD is breed georiënteerd. Ze kijken, verzamelen en analyseren studies over allerlei ecosystemen: ook oceanen, woestijnen, hooggebergte. Er zijn ook andere organisaties actief op dit terrein.

WIJ.land

Wij.land kijkt specifiek naar verdienmodellen in veenweidegebied. Landschap heeft in hun ogen behalve economische waarde ook sociale waarde, natuurlijke waarde en waarde als inspiratiebron. De Natuurverdubbelaars kijken naar andere verdienmodellen voor agrarische ondernemers.

Biodiversiteitskredieten

“De crux is inderdaad: wie betaalt voor de levering van ecosysteemdiensten?”, erkent Van ’t Hoff. Wie voelt zich aangesproken door nieuwe verdienmodellen en investeren in de natuur? Je kunt je voorstellen dat de partijen die er baat hebben bijdragen. Maar hoe krijg je ze over de brug? Kunnen ze er geld mee maken en zou je bijvoorbeeld biodiversiteitskredieten kunnen verhandelen? Zoals carbon credits? Bij die koolstofkredieten gaat er helaas veel mis. Een heel groot deel van de koolstofcompensatie blijkt niet gebaseerd op daadwerkelijke reductievermindering, en is eigenlijk niet meer dan (onbewuste) greenwashing van bedrijven.

"Zou je bijvoorbeeld biodiversiteitskredieten kunnen verhandelen?"

Over biodiversiteitskredieten moet dan goed worden nagedacht om zo’n windhandel te voorkomen. Ze zijn ook niet zomaar inwisselbaar. “Boskap in de Amazone kun je niet compenseren met bosaanplant op de Veluwe.”

Toch is er hoop. Er zijn bijvoorbeeld richtlijnen voor ecosysteemwaardering waarmee de Verenigde Naties willen zorgen dat biodiversiteit behouden blijft of zich weer herstelt. Op de biodiversiteitstop vorig jaar in Colombia werd gesproken over een bedrag van 700 miljard euro dat er per jaar nodig zou zijn voor wereldwijd natuurherstel. Dat zegt iets over een verandering in denken over de waarde van de natuur.

In de landbouw is zo’n verschuiving mogelijk als je natuur niet meer beschouwd als een kostenpost, maar als een partner. “Ruimte voor bijen betekent bijvoorbeeld dat je ze helpt zodat ze akkerplanten kunnen bestuiven. Heggen of akkerranden, die vroeger in de weg stonden, kunnen een habitat zijn voor vogels en voor insecten die aan plaagbestrijding doen.”

Agrarisch ondernemerschap verandert dan in die zin dat je als boer je afvraagt: wat betekent de natuur voor mijn bedrijf? Hoe kan ik zorgen dat bijen en plaaginsecten goed hun werk kunnen doen op mijn bedrijf?

Dat heeft ongetwijfeld gevolgen voor de opleiding, erkent Van ’t Hoff. Hij denkt dat het goed zou werken als mensen in hun opleiding meer interactie met de natuur hebben en begrijpen hoe het daar werkt. Gewoon in een bos rondlopen bijvoorbeeld. “Ik denk dat het vooral gaat om een andere houding naar de natuur”, zegt hij. “Hoewel voor sommigen een duidelijke kosten-batenanalyse misschien beter werkt.” Verder, vervolgt hij, “kun je ook denken aan modules waarin wordt geleerd over ecosysteemdiensten en waarom die belangrijk zijn voor de mens en voor de landbouw.”

"Modules waarin wordt geleerd over ecosysteemdiensten op school"

Tools

Wat is de toekomst voor ons land? “De politieke situatie is niet erg hoopgevend”, zegt Van ’t Hoff, een dag voordat Greenpeace een rechtszaak wint die de regering verplicht meer te doen tegen stikstofvervuiling.

Lees ook: Natuur is toch resource nummer 1 voor je bedrijf

Aan de andere kant, vervolgt hij, is er een rapport van De Nederlandsche Bank en het Planbureau voor de Leefomgeving waarin geconcludeerd wordt dat ruwweg een derde van de investeringen van Nederlandse banken, verzekeraars en pensioenfondsen uitstaan bij bedrijven met een hoge of zeer hoge afhankelijkheid van ecosysteemdiensten. Dat kun je niet negeren.

In lijn daarmee werkt LVVN al langere tijd aan een manier om ecosysteemdiensten te belonen. Dat geluid komt overigens niet van de BBB-bewindsvoerders op het ministerie. Maar het ministerie borduurt voort op wat er al aan regelingen bestaat. Ze denken dan aan financiële prikkels en subsidies voor een natuurvriendelijke aanpak, een vernieuwde ecoregeling (met bijvoorbeeld premies voor strokenteelt, kruidenstroken, precisiebemesting of voedselbos) en ook aan verder stimuleren van natuurinclusieve landbouw.

Er komen zeker ook meer tools om de waarde, status en impact van ecosystemen te meten, beheren en integreren in besluitvorming. Er zijn er al verschillende, maar je kunt ook denken aan instrumenten waarmee boeren de waarde van ecosysteemdiensten op hun land kunnen berekenen, educatieve games en AI-advies. En misschien is er toch nog wel toekomst voor biodiversiteitskredieten.

"Een derde van de investeringen staan uit bij bedrijven met een hoge of zeer hoge afhankelijkheid van ecosysteemdiensten"

Verder komt er EU-wetgeving voor bedrijven om te rapporteren over de gevolgen van hun handelen op de natuur, vertelt Van ’t Hoff, deels gerelateerd aan de Green Deal. En de ASN Bank is bezig om te kijken naar de impact van investeringen. “Wat levert het op aan ecosysteemdiensten als je bijvoorbeeld in plaats van in traditionele koffie investeert in biologische koffie?”

Mogelijk stijgt als je kijkt naar gezondheidsrisico’s van natuurschade de druk vanuit de samenleving. Kleine kans dat natuur straks nog slechts een marginale sluitpost is in de bedrijfsbalans.