Bewustwording over water en biodiversiteit op het vmbo

Tekts: KIrsten van Valkenburg
Foto's: Yuverta en Aeres

Marieke Slappendel is coördinator ‘vernieuwing praktijklessen onderbouw’. Zij ontwikkelt waterlessen voor alle vmbo’s van Yuverta, in samenwerking met een klankbordgroep. “Ja, de kwaliteit van ons Nederlands water is slecht en ja, we moeten ons bewuster worden van ons waterverbruik. Maar we laten zien wat we daar aan kunnen doen.” Dat geldt ook voor de nieuwe vmbo-lessen over biodiversiteit bij Aeres. Groendocent Elzo Kroeske van Aeres vmbo Nijkerk is enthousiast: “Wat je allemaal kunt doen om de biodiversiteit te verbeteren, dat wil ik overbrengen. Deze lessen helpen daarbij.”

"Er is ontzettend veel innovatie in dit vakgebied"

Veel werk in water

Marieke Slappendel van Yuverta: “Eerlijk gezegd? Ik was niet buitengewoon geïnteresseerd in water toen ik startte met dit onderwerp.” Marieke werd gevraagd, want Yuverta hecht veel waarde aan het ontwikkelen van wateronderwijs. Maar ze is enthousiast sinds ze in de wereld van water dook: “Er is ontzettend veel innovatie in dit vakgebied, dat is zó gaaf. En ik ontmoet allerlei mensen die enorm gepassioneerd bezig zijn met water. Dat werkt aanstekelijk. En ook niet onbelangrijk; er is heel veel werk rondom water.” Met deze lessen wil Yuverta onderbouwleerlingen bewust maken, maar ook enthousiasmeren. Bijvoorbeeld voor twee vmbo-keuzedelen ‘Water’ en ‘Water, techniek en duurzaamheid’. “Deze worden nog weinig aangeboden en gekozen,” weet Marieke.

Voorbeeldles Biodiversiteit van Yuverta

“Pas als de laatste boom gestorven is, de laatste rivier vergiftigd en de laatste vis gevangen, zullen we realiseren dat we geen geld kunnen eten.” – Cree Indiaans gezegde

Om al het leven op het land te beschermen, ontwikkelde de VN de vijftiende Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling (SDG 15).
SDG 15 richt zich op de verschillende bedreigingen waar onze planeet mee te maken krijgt, zoals ontbossing, verwoestijning, landdegradatie en het verlies aan biodiversiteit.

Daar gaat deze les over.

Bekijk hier de les biodiversiteit

Leren door doen

Marieke ontdekte dat er veel lesmateriaal beschikbaar is, bijvoorbeeld bij de waterschappen. Herschrijven was nodig, omdat Yuverta praktisch bezig zijn centraal stelt in de lessen. Nu zijn er lessen waarin de leerlingen een waterfilter maken of een dijk bouwen in een waterbak. “En door het doen leren zij over water en klimaatverandering.” De eerste serie lessen zijn inmiddels in gebruik. Marieke vertelt trots: “Docenten en leerlingen zijn positief. Zo is er een les over het maken van een tontuin, dat is een regenton zonder regenpijp, maar met plantjes. De leerlingen maken hun eigen mini-tontuin van een kauwgompotje. Daar gaan ze heel enthousiast mee aan de slag.” Een tweede serie lessen volgt voor de zomer, daar is meer nieuwe technologie in opgenomen. Daarin bouwen de leerlingen bijvoorbeeld een Lego-brug die door een micro:bit open en dicht gaat. 

Voorbeeld lesmateriaal Yuverta: het maken van een TonTuin

Over de hele wereld hebben we te maken met klimaatverandering. Hierdoor hebben we, ook in Nederland, steeds vaker te maken met extreme weersomstandigheden. Er kan wateroverlast ontstaan door hevige regenbuien en er kunnen perioden zijn van extreme droogte. Door aanpassingen in het openbare groen kunnen we beter inspelen op de gevolgen van klimaatverandering.

Vandaag gaan we hiermee aan de slag, door het maken van een TonTuin.

Download deze les

"Het speelt nu en in de toekomst. Hún toekomst"

Prikkelen over biodiversiteit

Docent Elzo Kroeske van Aeres vmbo Nijkerk vindt het belangrijk om biodiversiteit te bespreken met zijn leerlingen. “Het speelt nu en in de toekomst. Hún toekomst.” Elzo’s ervaring is dat je leerlingen enthousiast krijgt over het onderwerp, al moet hij ze “soms een beetje prikkelen”. Glimlachend denkt hij terug aan die les op de ochtend na een schoolfeest: “Ze waren allemaal wat moe en duf, hingen wat onderuit. Ik zei: ‘Ach, wat maakt het uit dat er een paar diertjes in de natuur uitsterven.’ En ja hoor, zo’n onderuitgezakte knul ging er eens goed voor zitten. Hij vertelde feilloos dat dat wél erg is, dat alles in de natuur met elkaar samenhangt. Dat een paar uitgestorven dieren invloed heeft op het hele ecosysteem.” Elzo glundert. “En daarna gaan we lekker aan de slag in de schooltuin.”

Levensechte opdracht

In de schooltuin laat Elzo een gedeelte verwilderen, de komende tien jaar is er geen beheer. Aan de hand van de lessen over ‘rewilding’ monitoren de leerlingen het verwilderde stuk en vergelijken het met een stuk tuin dat normaal beheerd wordt. “Met speciale vallen vangen ze nachtvlinders en bodemdiertjes zoals mieren, pissebedden en kevers. Die determineren en tellen ze. Hetzelfde geldt voor de planten.” Gelukkig is er een app voor het determineren, dat werkt goed voor de leerlingen. “Functioneel gebruik in de les van de mobiel,” knikt Elzo. “Ben ik erg voor!”

Met het tellen en determineren werken de leerlingen mee aan een levensechte opdracht. De verzamelde data worden gebruikt voor een onderzoek van het lectoraat van ‘Ecologisch wijs: insecten en maatschappij’ van Aeres Hogeschool Wageningen en het Nederlands Instituut voor Ecologie.

Bij ditzelfde lectoraat werden de biodiversiteitslessen ontwikkeld. Lector Jetske de Boer: “Biodiversiteit is hoopvol, omdat je op redelijk korte termijn effect ziet van je acties.” De nadruk in de lessen ligt daarom op kleine, haalbare doe-opdrachten die de biodiversiteit bevorderen. Jetske: “Als het gaat over klimaatverandering, dan lijkt de boodschap vooral dat je een heleboel niet meer mag. Hoe kan dat nou leuk zijn? Met deze lessen laten we zien dat je juist heel veel kan doen.” Een schrijfgroep en klankbordgroep binnen Aeres vmbo hielp met het afstemmen op de doelgroep. “Deze lessen zijn daarmee echt gericht op vmbo-leerlingen. Een fijne samenwerking!”

Jetske de Boer

Verder dan hier en nu

Het effect van de lessen biodiversiteit gaat verder dan het hier en nu. Docent-onderzoeker Marlies Beukenkamp is mede-ontwikkelaar van de lessen en wijst op het veranderende werkveld: “Deze lessen willen we de leerlingen meenemen in de urgentie van biodiversiteitsherstel. En we bereiden hen voor op een toekomstig werkveld dat in hoog tempo verandert. Zo zoeken grote hoveniersbedrijven nu steeds vaker medewerkers die positief staan tegenover ecologisch beheer. Als onderwijs moeten we daar op inspelen en een voorbeeldfunctie vervullen.”

Doe mee!

Marlies Beukenkamp

De ontwikkelaars van de vmbo-lessen water en biodiversiteit hopen dat meer vmbo’s aansluiten om deze lessen aan te bieden. “We gaan voor de olievlek,” verwoordt Marlies. “Met als gedroomd einddoel dat alle vmbo’s in Nederland deze thema’s in hun curriculum opnemen.”

 Het lesmateriaal over biodiversiteitsherstel van Aeres is vrij beschikbaar. Voor meer informatie: rewilding.hogeschool.wageningen@aeres.nl Interesse in de lessen water? Neem contact op met m.slappendel@yuverta.nl.